OTİSTİK ÖĞRENCİLERİN HARFLERİ VE HARFLERİ OLUŞTURAN ÇİZGİLERİ ÇİZME BECERİSİNDE İKİ FARKLI PERFORMANS DÖNÜTÜNÜN ETKİLİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

OTİSTİK ÖĞRENCİLERİN HARFLERİ VE HARFLERİ OLUŞTURAN ÇİZGİLERİ ÇİZME BECERİSİNDE İKİ FARKLI PERFORMANS DÖNÜTÜNÜN ETKİLİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Performans dönütü, öğrencinin yapabildikleri hakkında verilen bilgi anlamına gelmektedir. Bu araştırma otistik öğrencilerin bağımsız olarak çizdikleri harf ve çizgi sayısını artırmada iki farklı performans dönü- tünün etkililiğini karşılaştırmak amacı ile yapılmıştır. Performans dönütleri olarak sözel dönüt ve grafiksel dönüt kullanılmıştır. Araştırmaya İzmir ili Menemen ilçesinde bulunan Sabahat Akşıray Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi’ne devam eden ikisi erkek biri kız olmak üzere üç otistik öğrenci katılmıştır. Deneklerden biri 10 diğer ikisi ise 11 yaşındadır. Araştırmada iki farklı performans dönütünün etkililiğini karşılaş- tırmak için tek denekli araştırma desenlerinden Uyarlamalı Dönüşümlü Sağaltımlar deseni (Adapted Alternating Ttreatment Design) kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarında, araştırmaya katılan tüm öğrencilerde bağımsız olarak çizilen harf ve çizgi sayısını artırmada grafiksel dönütün etkili olduğu bulunmuştur. Sonuçlar tartışılarak, uygulamaya ve araştırmaya yönelik önerilere yer verilmiştir. 

Harf ve harfleri oluşturan çizgileri çizme becerisi ilkokuma yazma öğretiminin ön koşullarından biridir. Yazmaya hazırlık becerileri olarak öğretilen harf ve çizgi çalışmalarına okul öncesi dönemde ve ilköğretim birinci sı- nıfta yer verilmektedir. Bu çalışmalarda öğ- rencilere harfleri ve çizgileri çiziliş kuralları- na uygun olarak çizme becerisinin kazandı- rılması amaçlanmaktadır. Harf ve çizgi çizme becerisinin öğretiminde, öğrencilerin harfleri ya da çizgileri çizim yö- nüne, başlangıç ve bitiş noktalarına dikkat ederek satır arasına çizme gibi ölçütlere uygun olarak doğru ve düzgün yazmayı etkileyen kurallar önem taşımaktadır. Öğrencilere bu çizim kurallarına uygun olarak harf ve çizgileri çizmeyi öğretmek amacı ile çizim ipuç- ları verilmeli ve bu çizim ipuçları aşamalı olarak geri çekilmelidir (McCarty, Lund ve Bos, 1985). Öğrencilerin çizgileri veya harfleri örneğe bakarak bağımsız olarak çizebilmesi için çizim ipuçları; sık aralıklı ve çizim yönü okla belirtilmiş çizgilerin üzerinden çizme, sonra bu çizgileri seyrekleştirme daha sonra da başlama ve bitiş noktası belirtilmiş çizgiyi çizme olarak düzenlenebilir. Harf ve çizgi çizme becerisi öğretimi model olma, rehberli ve bağımsız uygulama aşamalarında gerçekleştirilmektedir (Becht, 2005). Model olma aşamasında harf ya da çizginin nasıl çizileceğine en az dört beş örnekle model olunur. Rehberli uygulamalarda sö- zel ipuçları verilir ve bu ipuçları aşamalı olarak çekilerek harf ya da çizgiler öğrenciye çizdirilir. Bağımsız uygulamalarda ise öğrencinin bağımsız olarak harf ya da çizgiyi çizmesi istenir. Öğrenme hiyerarşisine göre (Haring Lovitt, Eaton ve Hansen, 1978) becerinin edinim aşamasında öğrenciye model olunduktan ve hataları düzeltildikten sonra öğrencinin hedef beceriyi az hata ile gerçekleştirmesi beklenir (Wilber ve Cushman, 2006). Ancak öğretim sürecinde uygulamaların yetersizliği öğrencilerin beceriyi edinememesi veya bu sürecin uzaması ile sonuçlanmaktadır. Öğrenme sürecinde beş ana faktörün öğ- rencilerin performansını olumsuz yönde etkilediği varsayılmaktadır. Bunlar yetersiz gü- dülenme, yetersiz uygulama, yetersiz model olma, yetersiz dönüt ve materyalin zor olmasıdır (Daly, Witt, Martens ve Dool, 1997). Çizgi ve harf çizme becerisinde de uygulanan öğ- retimde öğrencilerin performansını olumsuz yönde etkileyen uygulamalara yer verildiği gözlenmektedir. Bu yetersiz uygulamalar; (a) öğrenciye yeterli sayıda örnekle model olunmadan veya ipuçları aşamalı olarak çekilmeden bağımsız olarak harf ya da çizgiyi çizmelerinin beklenmesi, (b) öğretilmesi hedeflenen harf ya da çizgiye yönelik çizim ipuçları verilmeden öğrencinin doğrudan örneğe bakarak harf ya da çizgiyi çizmesinin istenmesi, (c) bağımsız uygulamalar aşamasında yeterince alıştırma yapılmaması ve öğrencinin dikkatini sürdürmesini ve beceri üzerinde çalışmasını sağlayacak uygulamalara yer verilmemesi şeklinde sıralanabilir. Edinim aşamasında gözlenen bu yetersiz uygulamalar sonucunda öğrenciler harf ve çizgileri satır çizgileri arasına, çiziliş kurallarına uygun olarak çizmede başarısız olabilmekte veya bu harf ve çizgiler sayfalarca süren alıştırmalar sonucunda uygun hale gelebilmektedir. Bu araştırma otistik öğrencilerin bağımsız uygulamalarda yapılan alıştırmalarda ölçütlere uygun şekilde çizdiği harf ve çizgi sayı- sını artırmak amacı ile yapılmıştır. Otistik çocuklar yapılandırılmış ortamlarda beceriyi doğru olarak sergilemelerine rağmen öğ- retimsel ipuçlarının ortamdan çekilmesi sonucu beceriyi başlatma, beceri üzerinde çalışmada problemleri olabilmekte ve çocukların doğru tepkileri düşmektedir (Dunlap ve Johnson, 1985; Dunlap ve Plienis, 1988; Fowler, 1988; Marholin ve Steinman, 1977; MacDuff, Krantz ve Mcclannahan, 1993; Sailor, Goetz, Anderson, Hunt ve Gee, 1988). Bu nedenle öğrencilerin model ve rehber olunan beceriyi bağımsız olarak sergileyebilmesi için bağımsız uygulamalarda yaptırılacak alıştırmaların yanısıra öğrencilerin dikkatini beceri üzerinde sürdürmesini sağlayacak uygulamalara da yer verilmesi gerekmektedir. Araştırmalar öğrencinin dikkatini beceri üzerinde sürdürmesinde ve kendini izlemesinde ölçüte bağlı pekiştirme  gibi performans temelli sağaltım tekniklerinin etkili olduğunu göstermektedir. Davranış sonrası uygulanan performans temelli sağaltım tekniklerinden biri olan performans dönütü öğrencinin yapabildikleri hakkında verilen bilgi anlamına gelmektedir (Ysseldyke ve Elliott, 1999). Performans dö- nütü öğrencinin; doğru ve yanlış cevapları- nı birbirinden ayırt etmesinde, tepkinin doğ- ruluğuna dikkatini yöneltmesinde ve dikkatini sürdürmesinde, öğrenciye kendi hatalarını düzeltmesi amacı ile ipucu vermesinde yardımcı olur (Perkins, 1988; Scriven ve Glynn, 1983). Performans dönütü çeşitli şekillerde sunulabilir. Bunlar; sözel dönüt, grafiksel dönüt, tepki kartları ve kendini puanlandırmadır (Eckert vd., 2006). Grafiksel dönüt öğrenme süreci sırasında öğrenciye performansı hakkında görsel bilgi sunmak amacı ile kullanı- lır. Bu görsellik grafiklerle sağlanır. Alanyazında öğrencilerin kendi performansını grafi- ğe kayıt etmesinin; öğrenciye ilerlemesi hakkında doğrudan bilgi sağlamada, öğrencilerin kendi gelişimini izleyerek doğru ve akıcı performans sergilemelerinde, beceri üzerinde çalışma ve dikkati sürdürme davranışını artırmada ve güdülemede etkili olduğu belirtilmektedir (Digangi, Maag ve Rutherford, 1991; Fuchs ve Fuchs, 1986; Moxley, 1998). Ayrıca grafikleştirilmiş performans, öğretmenin farkındalığını artırır böylece öğrenci, beklenen gelişim düzeyinin altında veya öğrencinin gelişimi aynı düzeyde kaldığında öğretmenin öğretimde değişikler yapmasını sağlar (Conte ve Hintze, 2000). Grafiksel dönüt, sözel dönütle ve diğer performans temelli sağaltım teknikleri ile birlikte kullanılarak öğrencilerin; okuduğunu anlamada ve kelime anlamını bulmada (Van Houten vd., 1975) doğru hecelenen kelime sayısını artırmada (Bourque, Dupuis ve Van Houten, 1986), yazılı ifade yazılan kelime sayısını artırmada (Van Houten vd., 1975), el yazısı ile harf yazmada (Trap, Milner-Davis, Joseph ve Cooper, 1978), matematikte doğru işlem sayısını artırmada (Carson ve Eckert, 2003; Fink ve Carnine, 1975), okuma hızı performanslarını geliştirmede (Conte ve Hintze, 2000; Gunter, Miller ve Venn, 2003) kullanılmış ve etkili olduğu bulunmuştur. Akademik becerilerde grafiksel dönütün ve sözel dö- nütün etkililiği de araştırılmıştır. Matematikte kısa deneysel analiz çalışmasına yer verilerek performans temelli sağaltım teknikleri koşullarında (zaman sınırlamalı öğretim, hedef koyma, sözel dönüt, ölçüte bağlı pekiştirme) öğrencilerin doğru çözdüğü işlem sayı- sı incelenmiştir. Tek denekli desenle yapılan araştırmaya üç öğrenci katılmıştır. İki öğrencide doğru çözülen işlem sayısının artmasında sözel dönüt etkili olmuş ancak tüm öğrencilerde en etkili teknik zaman sınırlamalı öğ- retim olarak belirlenmiştir (Carson ve Eckert, 2003). Okuma hızını artırmak amacı ile yapı- lan bir araştırmada ise öğrencilere okuduğu doğru kelime sayısını grafiksel olarak gösterme ile okuduğu yanlış kelime sayısını grafiksel olarak gösterme olmak üzere iki farklı grafiksel dönüt uygulamasının etkililiği incelenmiştir (Eckert vd., 2006). Araştırma sonucunda öğrencilere doğru tepkileri göstermenin daha etkili olduğu bulunmuştur. Bu araştırma ise otistik öğrencilerin bağımsız olarak ölçütlere uygun şekilde çizdiği harf ve çizgi sayısını artırmada sözel dönüt ve grafiksel dönütün etkililiğinin karşılaştırılması amacı ile yapılmıştır. Bu araştırmanın bağımsız uygulamalarda otisitik öğrencilerin beceriyi doğru olarak gerçekleştirebilmesi amacıyla kullanılacak performans dönüt çeşitinin seçiminde yol göstereceği düşünülmektedir.

Araştırmalar grafiksel dönütün öğrencilerin performansını geliştirmede etkili olduğunu göstermektedir (Conte ve Hintze, 2000; Digangi vd., 1991; Fuchs ve Fuchs, 1986; Moxley, 1998). Bu çalışmaya katılan üç otistik öğ- rencinin bağımsız olarak ölçütlere uygun şekilde çizdiği harf ve çizgi sayısını artırmada grafiksel dönütün etkili olduğu bulunmuş- tur. Bu sonuç grafiksel dönütün etkililiğini gösteren araştırma sonuçlarını desteklemektedir. Bu çalışmada elde edilen diğer bir sonuç ise grafiksel dönüt koşulunda oturumlar arasında doğru çizilen harf ve çizgi sayısının farklılaştığıdır. Grafiksel dönüt koşulunun ikinci oturumundan itibaren öğrencilerin doğ- ru çizdiği harf ve çizgi sayısında artış oldu- ğu gözlenmiştir. Öğrencilerin grafiksel dönüt koşulunda kendi ilerlemeleri hakkında doğ- rudan görsel bilgi edindikleri buna bağlı olarak beceriye dikkatine verme ve sürdürme davranışlarında gelişme olduğu ve çalışmaya güdülendikleri gözlenmiştir. Bu nedenlerle ölçüte uygun olarak çizilen harf ve çizgi sayısında artış olduğu düşünülmektedir. Araştırmada öğrenciler bağımsız olarak çizmesi beklenen 21 örnekten belirlenen ölçütlere göre en fazla 13 ile 16 arasında harf ya da çizgiyi doğru olarak çizmiştir. Bu çalışmada performans temelli sağaltımlardan sadece iki farklı performans dönütünün farklıla- şan etkiliği incelenmiştir. Öğrencilerin tüm örnekleri veya daha fazla örneği doğru çizmelerini sağlamak amacı ile diğer performansı geliştirici sağaltım tekniklerinin grafiksel dönütle birlikte kullanılmasının etkili olacağı düşünülmektedir. Bu teknikler çalış- manın giriş bölümünde belirtildiği gibi ölçü- te bağlı pekiştirme ve hedef koymadır. Özellikle okuma akıcılığını artırmak ve yanlış okunan kelime sayısını azaltmak amacı ile yapı- lan araştırmalarda bu tekniklerin birlikte kullanımının öğrencinin performansını geliştirmede etkili olduğu bulunmuştur (ör: Eckert vd., 2000). Trap vd. (1978) birinci sınıf öğrencilerine el yazısı ile harf yazmayı öğretmek amacı ile tek denekli desen kullanarak yaptıkları çalışmada ise üç farklı koşulda öğrencilerin doğru çizdiği harf sayısını belirlemişlerdir. Bu koşullar grafiksel dönüt + sözel dönüt, grafiksel dönüt + sözel dönüt + hata düzeltme, grafiksel dönüt + sözel dönüt + hata dü- zeltme + ödüllendirmedir. Öğrencilerin performansı üç koşulda da artış göstermiş ancak en fazla ilerlemenin grafiksel dönüt + sözel dönüt + hata düzeltme + ödüllendirme ko- şulunda olduğu belirlenmiştir. Trap ve arkadaşlarının ve bu araştırmanın sonuçları dikkate alınarak ileride yapılacak araştırmalarda performans temelli sağaltım tekniklerinden özellikle hedef belirleme, ölçüte bağlı pekiştirme, performans dönütlerinden grafiksel dönüt ve sözel dönüt birlikte uygulanarak otistik çocukların bağımsız olarak öl- çütlere uygun şekilde çizdikleri harf ve çizgi sayısını artırmada etkililiği araştırılmalıdır. Bu teknikler uygulanırken; (a) öğrencinin doğ- ru örnekleri ile ilgili sözel dönüt verilmeli, (b) öğrencinin ilerlemesi grafiksel olarak gösterilmeli, (c) her satırda çizeceği doğru harf/ çizgi sayısı öğrencinin mevcut performansı- na göre belirli bir yüzdelikte artışı hesaplanarak hedef belirlenmeli ve bu ulaşacağı hedef grafik üzerinde gösterilmeli, (d) öğrenci bu hedefe ulaştığında ise seçtiği ödülle ödüllendirilmelidir. Kısa deneysel analiz kullanı- larak bu teknikler birlikte ve ayrı olarak öğ- rencilere uygulanmalı ve sağaltım koşullarındaki tepkileri belirlenerek en etkili sağaltıma karar verilmelidir. Bu çalışmanın bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Çalışma sınırlı sayıda öğrenci ile yapılmış- tır. Bu çalışmanın aynı özellikte öğrencilerle tekrarlanması ayrıca normal gelişim gösteren veya farklı yetersizliklerden etkilenmiş öğrencilerde uygulanması sonucun genellenmesi açısından önemlidir. İkinci bir sınırlılık ise çizim ipuçları ile ilgilidir. Araştırmada öğrencilere sık aralıklı kesik çizgilerle çizilmiş çizgi ve harfi çizmeleri öğretilmiştir. Araştırma sonucunun azaltılmış çizim ipuçları için de geçerliliğinin belirlenmesi gerekmektedir. Sonuç olarak bu çalışma otistik öğrencilerin bağımsız olarak ölçütlere uygun şekilde çizdiği harf ve çizgi sayısını artırmada grafiksel dönüt vermenin etkili olduğunu göstermektedir. İleride yapılacak araştırmalarda grafiksel dönütün ve grafiksel dönütle birlikte di-ğer performans temelli sağaltım tekniklerinin birlikte kullanılmasının etkililiği, farklı akademik becerilerde araştırılarak öğrencilerin bağımsız uygulamalar aşamasında tepki doğruluğunu artırmak için gerekli öğretimsel değişkenlere karar verilmelidir. 

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ