Dolaylı Tümleç Nedir? Nasıl Bulunur?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Dolaylı Tümleç Nedir? Nasıl Bulunur? 

Cümlenin ögelerinden Dolaylı Tümleç nedir, cümle içinde Dolaylı Tümleç nasıl bulunur? Cümlenin ögeleri Dolaylı Tümleç konu anlatımı, örnekleri.

DOLAYLI TÜMLEÇ (YER TAMLAYICISI)

Yüklemin bulunma, yaklaşma, uzaklaşma gibi durumunu, yönünü ve yerini bildiren sözcük ve sözcük gruplarına dolaylı tümleç ya da yer tamlayıcısı denir.

Dolaylı tümleç ismin “-e, -de, -den” hâl eklerini almış olan sözcük ve sözcük gruplarıyla yapılır.Ancak bu ekleri alan her sözcük de dolaylı tümleç değildir.

Dolaylı tümleci bulmak için soracağımız soru ve cevaplarda da “-e, -de, -den” hâl eklerinin olması dolaylı tümlecin diğer öğelerle karışmasını önlediği gibi daha kolay bulunmasını da sağlar. Dolaylı tümleci yükleme şu soruları sorarak bulabiliriz: “Kime, kimde, kimden, nereye, nerede, nereden, neye, neyde, neyden”

> Çocuklar neşeyle evlerine (dolaylı tümleç) gitti.

cümlesinde yükleme “nereye?” sorusunu sorduğumuzda cevap olan “evlerine” sözcüğü yönelme anlamı katan bir yer tamlayıcısıdır.

> Öğrenciler sınıfta (dolaylı tümleç) ders dinliyor.

cümlesinde “dinliyor” yüklemine “nerede?” sorusu sorulduğunda cevap veren “sınıfta” sözcüğü yüklemi bulunma yönüyle tamamlayan bir yer tamlayıcısıdır.

> Biraz önce evden (dolaylı tümleç) çıktı.

cümlesinde “çıktı” yüklemine “nereden?” sorusu sorulduğunda cevap veren “evden” sözcüğü yüklemi ayrılma, uzaklaşma yönüyle tamamlayan yer tamlayıcısıdır.

Örnek Soru :

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç vardır?

A) İniverdik uyumuşların önüne karadan gemilerle.

B) Yarattı altın mucizesini geceler süren gayret.

C) Çekti süslü kadırgaları binlerce kişi.

D) Sustu bütün ormanlar, kuşlar.

Çözüm :

Hepinizin bildiği gibi dolaylı tümleç yükleme “kime, kimde, kimden, nereye nerede, nereden, …” soruları sorularak bulunur.

Buna göre B, C ve D seçeneklerinde dolaylı tümlecin olmadığını görüyoruz. A seçeneğinde ise hem “nereye?” hem de “nereden?” sorularına cevap veren iki dolaylı tümleç kullanılmıştır. Bunlar “uyumuşların önüne” ve “karadan” sözcükleridir.

Cevap A

UYARI

Diğer öğelerde olduğu gibi dolaylı tümleçler de tamlamalar, edat grupları gibi sözcük grupları hâlinde de bulunabilir.

UYARI

İsmin “-e, -de, -den” hâl eklerini alan her sözcük de dolaylı tümleç değildir. Çünkü bu ekleri alan sözcük veya sözcük gruplarının dolaylı tümleci bulmaya yönelik sorulara da cevap verip vermediğine dikkat edilmelidir.

> Bu ödevler akşama bitmeli.

cümlesinde “-e” hâl ekini almış olan “akşama” sözcüğünün dolaylı tümleci bulmak için sorduğumuz sorulara cevap vermediğini “ne zaman” sorusuna cevap verdiğini görmekteyiz. Buna göre “-e” hâl ekini almasına rağmen “akşama” sözcüğü dolaylı tümleç değildir.

> Teyzem bizi ayakta karşıladı.

cümlesinde “ayakta” sözcüğü ismin “-de” hâl ekini almasına rağmen dolaylı tümleci bulmak için sorduğumuz sorulara cevap vermemektedir. Bu sözcük “nasıl?” sorusuna cevap verdiğinden zarf tümlecidir.

> Oğlunu görmeyi candan istiyordu.

cümlesinde de “candan” sözcüğü “-den” hâl ekini almasına rağmen dolaylı tümleci buldurmaya yönelik sorulara cevap vermemektedir, “candan” sözcüğü “nasıl?” sorusuna cevap verdiği için zarf tümlecidir.

Örnek Soru :

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklemden önceki kelimelerin tamamı dolaylı tümleç görevindedir?

A) Babadan kalma eski evinde mutluydu.

B) Bu yıl sonbaharda tatile çıkacak.

C) Olanlardan kendini sorumlu tutuyordu.

D) Başarısında ailesinin payı büyüktü.

Çözüm :

Seçeneklerdeki cümlelerin hepsi öğelerine ayrıldığında görülecektir ki; B, C ve D seçeneklerinde yüklemden önceki kelimelerin hepsi farklı öğelerden oluşmuştur. Fakat A seçeneğinde cümle yüklem ve dolaylı tümleçten oluşmuştur. “Babadan kalma eski evinde” sözcük grubu bir sıfat tamlamasıdır ve “nerede?” sorusuna cevap verdiği için dolaylı tümleç görevindedir.

Cevap A

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ