Evliya Çelebi Kimdir, Eserleri ve Gezileri Nelerdir?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Evliya Çelebi Kimdir, Eserleri ve Gezileri Nelerdir?

Evliya Çelebi, 1611 yılında İstanbul’da doğmuş, 17. Yüzyılın en önde gelen gezginlerinden biridir. Osmanlı topraklarını 50 yılı aşkın bir süreyle gezmiş ve izlenimlerini Seyahatname adı verilen eserinde toplamıştır. Hakkındaki bilgiler genellikle Seyahatnameden elde edilmiştir ve bu eserinde de ismi Evliya Çelebi olarak yazıldığı için, farklı bir ismi olup olmadığı bilinmemektedir. Büyük gezin Evliya Çelebi’nin bu eseri, abartmalı bölümlerine rağmen tarih, folklor, coğrafya ve etnografya gibi birçok alanı içerisinde toplayan önemli ve büyük bir eserdir.

Evliya Çelebi’nin Hayatı ve Biyografisi

25 Mart 1611 tarihinde Unkapanı semtinde (İstanbul) doğmuştur. Çelebi’nin babası Derviş Mehmed Zilli, birçok padişahın döneminde saray kuyumcularının başında bulunmuş ve seferlere katılmıştır. Çelebi’nin ailesi aslen Kütahyalıdır ve İstanbul’un fethinden sonra bu şehre yerleşmişlerdir. İlköğretimini mahalle mektebinde alan Evliya Çelebi, oldukça iyi bir eğitim almış ve ardından Hamit Efendi (Şeyhülislam) Medresesi’ne girmiştir. Medresede yedi yıl kadar eğitim aldıktan sonra, saraya özgü bir eğitim kurumu olan Enderun’a devam etmiştir.

Evliya Çelebi

Evliya Çelebi, okul eğitimi dışında özel hocalardan Arapça, yabancı dil, Kur’an, musiki ve güzel yazı dersleri de aldı. Daha sonra Kur’an’ı ezberledi ve hafız oldu. Eğitimini bitirdikten sonra sarayda görev aldı ve yaptığı işlerle devlet ileri gelenlerinin ve padişahın takdirini topladı. Rivayete göre Çelebi’nin babası, o dönemin büyük imamlarından birisi olan Evliya Mehmed Efendiye çok saygı duyuyordu ve bu nedenle oğlunun adını Evliya koymuştu. Başka bir rivayete göre ise, Çelebi hocasına saygısından dolayı bu adı kendi almıştı. Enderun’da yetişen Evliya Çelebi, güzel yüzü ve tatlı sesiyle IV. Murad’ın ilgisini çekti. Bu olayın ardından Hünkar nedimi ve müezzini oldu, ayrıca babasının hoş sohbeti kendisinde seyahate karşı bir merak uyandırdı.

Evliya Çelebi, bir gece rüyasında Ahi Çelebi Camii’nin (Eminönü) cemaati içerisinde Hz. Peygamberi gördü. Huzuruna gidince; “Şefaat ya Resulallah” demesi gerektiği yerde heyecanlandı ve “Seyahat ya Resulallah” dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber tebessüm buyurdu ve bu gencin hem seyahatine izin verdi hem de onun şefaatini müjdeledi. Cemaat içerisinde bulunan Sa’d bin Ebi Vakkas, Çelebi’ye gezip gördüklerini not etmesini tavsiye etti. Rüyasından uyandığında ise, ilk işi Şeyh Abdullah Dede’nin yanına gitmek ve ona rüyasını anlatmak oldu. Abdullah Dede, Çelebi’nin rüyasını tabir ederek, “İbtida bizim İstanbul’u tahrir eyle” önerisinde bulundu. Bunun sonucu olarak Evliya Çelebi, ilk eseri olan İstanbul gezilerini yazdı ve tamamıyla bir İstanbul tarihi olan Seyahatnamenin ilk cildini tamamlamış oldu.

Evliya Çelebi, babasının gönülsüz olmasına rağmen, 29 yaşındayken ilk seyahatini Bursa’ya giderek gerçekleştirdi. Daha sonra Trabzon’a ve oradan da Kırım’a gitti, Girit seferine katıldı. Anadolu’nun neredeyse her yerini dolaştı ve Bakü ile Tiflis’e kadar uzandı. Aynı dönemde Gürcistan ve Azerbaycan’daki seferlere katıldı, daha sonra Mustafa Paşa (Şam beylerbeyi) ile birlikte Suriye’ye gitti. Elçilik heyetinde Viyana’ya kadar giden Çelebi, 1671 yılında hacca gitti ve Mekke’de yaklaşık 9 sene kaldı.

Evliya Çelebi Kimdir

Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi

Evliya Çelebi, gerçekçi bir gözle izlediği olayları yalın ve duru, bazen de fantastik bir anlatımla, halkın anlayacağı deyimler kullanarak Seyahatnameyi yazmıştır. Bu eserinde gezip gördüğü yerleri kendi üslubu ile anlatmıştır ve toplam 10 ciltlik olan Seyahatnamesi, tüm gezdiği ve gördüğü yerler hakkında çok önemli bilgiler içermektedir. Evliya Çelebi, sağlam bir gözlem becerisine sahipti ve eserinde sadece tarih, coğrafya ve etnografya bilgileri değil, birçok yerli dil üzerine topladığı bilgilere de yer vermiştir. Bu yönden bakıldığı zaman, Seyahatname gezi edebiyatı ve Türk kültür tarihi bakımından çok önemli bir yere sahiptir.

Gezdiği her yerde medreseleri, çarşıları, camileri, çeşmeleri, hamam, sur, kale, cadde, evler ve yazarları, yerel oyunları ve kıyafetleri, sanatsal ve toplumsal davranışları gözlemleyerek anlattığı Bursa’nın ardından, Osmanlı’nın neredeyse her yerini gezerek önemli ve büyük eseri olan Seyahatnameyi oluşturmuştur. Evliya Çelebi’nin gezilerine dair yazdığı 10 ciltlik Seyahatname eserinin konuları şöyledir;

1. Cilt: Eserinin ilk cildinde 1630-1640 yılları arası İstanbul’daki kutsal makamları, camileri, İstanbul’un tarihini, kuşatmaları ve fethini, Sultan Süleyman’ın Kanunnamesini, Rumeli ve Anadolu2nun mülki taksimatını, çeşitli mimarların yaptığı medrese, cami, imaret, mescit, tekke, türbe, kervansaray, konak, hastane ve hamamları yazmıştır. Ayrıca Sultan Mehmed döneminden beri yetişen alimler, vezirler, nişancılar, İstanbul sanatkarları ve esnaflar da ilk ciltte yer almaktadır.

2. Cilt: Seyahatnamenin ikinci cildinde Bursa ve Mudanya, İstanbul’un fethinden önceki sultanlar, Osmanlı’nın kuruluşu, Bursa’nın vezirleri, alimleri ve şairleri, Gürcistan, Kırım, Trabzon ve havalisi, Sinop, Karadeniz, Niksar, Bolu, Amasya, Nahçıvan, Erzurum, Bakü, Tebriz, Erzincan, Bayburt, Ankara ve Merzifon anlatılmaktadır.

3. Cilt: Şam’dan Üsküdar’a kadar giden tüm şehir ve kasabalar, İskenderun, Eskişehir, Tire, Konya, Ölü Deniz, Akre, Kızıl Deniz, Sivas, Urfa, Rusçuk, Kayseri, Filibe, Niğbolu, Edirne, Silistre, Şumnu ve Sofya hakkında geniş bilgiler vardır.

4. Cilt: Bu ciltte Van’dan İstanbul’a kadar bulunan tüm şehir ve kasabalar, Mardin, Malatya, Bitlis, Diyarbakır, Ahlat anlatılmaktadır. Ayrıca Çelebi’nin elçi olarak İran’ı ziyaret etmesi, Irak hakkında bilgiler, Kazvin, Tebriz, Bağdat, Erdebil, Basra, Kum, Cizre, Tikrit, Musul ve Abadan yer alır.

Evliya Çelebi Biyografi

5. Cilt: Seyahatnamenin beşinci cildinde bulunan bilgiler; Sarıkamış’tan Avrupa’ya kadar bazı eyalet ve ülkeler, Tokat, Rumeli, Varna, Kırklareli, Silistre, İstanbul, İznik, Hoten, Edirne, Gelibolu, Bursa, Libhova, Belgrad, Yanova, Temeşvar, Zagreb, Varad, Sofya, Sarayevo, Semendire ve Üsküp.

6. Cilt: Almanya ve Macaristan, Kaşav, Temeşvar, Sibiv, Peç, Koloşvar, Uyvar, Mohaç, Estergon, Budin, Dubrovnik, Belgrad, Zigetvar, Mostar ve Kanije.

7. Cilt: Dağıstan, Avusturya, Kıpçaklar, Kırım, Çerkezistan, Belgrad, Budapeşte, Oçakov, Ejderhan havalisi, Krakow, Dağıstan, Kazan, Bahçesaray, Azov, Saratov ve Astrahan.

8. Cilt: Bu ciltte Evliya Çelebi’nin Kılburun, Kefe, Azak’tan Kırım’a kadar olan yerler, Girit olayları, Edirne, Babadağı, Gümülcine, Hasköy, Selanik’ten Yunanistan’a kadar olan bölgeler, Arnavutluk, Hanya, Tepedelen, Ohri, Avlonya, Tikveş ile Edirne’den İstanbul’a dönüşü gibi seyahatler bulunmaktadır.

9. Cilt: Evliya Çelebi’nin İstanbul’dan hareket edip Afyon, İzmir, Kütahya, Manisa, Aydın, Sakız ve Kuşadası, Muğla, Denizli, Tire, Bodrum, Antalya, Silifke, Karaman, Alanya, Adana, Tarsus, Halep, Kilis, Maraş, Sayda, Antep, Nablus, Mekke ve Medine hakkında bilgiler mevcuttur.

10. Cilt: Seyahatnamenin son cildinde ise Mısır ve çevresi anlatılmaktadır.

Evliya Çelebi’nin Gezileri

İstanbul, Bursa, İzmit (27 Nisan 1640)

Karadeniz, Trabzon (Ağustos 1640)

İstanbul (Ekim 1640) ve Hanya Seferi (1645)

Erzurum, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan (1646)

Celali isyanları (1647)

İstanbul (Temmuz 1648)

Şam (Eylül 1648)

Sivas (1649)

İstanbul (Temmuz 1650)

Silistre, Özi, Sofya (1651)

İstanbul (1653)

Van, Bağdat (1655)

Van (1656)

Özi (Mayıs 1657)

İstanbul (1658)

Bozcaada, Batı Anadolu (1659)

Boğdan ve Eflak seferleri, Hırvatistan, Split (1660)

Macaristan, Sofya (1661)

Arnavutluk (Şubat 1662)

Macaristan (1663)

Amsterdam (12-22 Ekim 1663)

Raab, St. Gotthard (1664)

Viyana (Nisan 1665)

Budapeşte, Viyana, Oçakov (1665-1666)

Kırım, Dağıstan, Krakow, Bahçesaray (1666)

Saratov, Terek, Kalmukya, Astrahan, Ural (1667)

Kütahya, İzmir, İstanbul, Manisa, Rodos, Sakız Adası, Kudüs, Halep, Adana (1671)

Kahire, Mekke, Medine (1672)

Evliya Çelebi

1682 yılında vefat eden Evliya Çelebi’nin ölüm yeri ve mezarının nerede olduğu bilinmemektedir. Bazı kaynaklara göre kabri günümüz Loğusa Sultan Türbesi yakınında bulunan Meyyit Mezarlığı’nda, ailesinin yanındadır.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ