Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Sözcükte ve Söz Öbeğinde Anlam

I.Sözcük Anlamı

Sözcük, dilin en temel ögesidir. Zihnimizdeki bir kavramın dildeki karşılığıdır. Dilimizdeki bazı sözcükler tek başına bir anlam taşırken bazıları ise bağımsız kullanıldıklarında hiçbir anlam taşımaz ve içinde bulundukları cümlede anlam kazanırlar. Buna dayanarak sözcükleri;

Anlamlı Sözcükler

Görevli Sözcükler olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür.

Bir de doğadaki varlıkların çıkardıkları sesleri karşılayan “yansıma sözcükler” vardır. Sözcük anlamı konusunun, hem bu konuyla ilgili soruların çözülebilmesi hem de ileride anlatılacak olan diğer anlam konularına temel oluşturması amacıyla değerlendirilmesi gerekir.

a)Gerçek Anlam

Sözcüğün, tek başına düşünüldüğünde akla ilk gelen anlamlarıdır. Bir sözcüğün, cümledeki diğer sözcüklerden bağımsız, tek başına karşıladığı anlamdır.

1)Temel Anlam

Bir sözcüğün tek başına düşünüldüğünde kazandığı ilk anlamdır. Bu anlam, sözcüğün diğer anlamlarına temel oluşturur.

Örneğin, “geçmek” sözcüğünün akla gelen ilk karşılığı “bir yerden başka bir yere gitmek”tir. Bu anlama temel anlam denir.

Hava: Bütün canlıların solunumuna yarayan, renksiz, kokusuz madde(temel anlam).

İş: Bir sonuç elde etmek için yapılmakta olan çalışma veya çalışma konusu olan her şey(temel anlam)

“Köyümüzün yakınında oldukça büyük bir göl vardı.”

Bu cümlede kullanılan tüm sözcükler temel anlamlıdır çünkü bu cümledeki tüm sözcükleri cümleden bağımsız düşündüğümüzde, sözcüklerin, sözcük karşılığıyla kullanıldığı yani anlamlarını kaybetmediği görülecektir.

2)Yan Anlam

Sözcüğün temel anlamına bağlı olarak kazandığı ikinci anlamdır. Yan anlam, temel anlamdan tamamen kopuk değildir. Örneğin, “ağır” sözcüğü “tartıda çok çeken, hafif karşıtı” anlamında kullanılırsa temel anlamda kullanılmış olur. Fakat sözcüğün bu anlamdan tamamen kopmadna kazandığı başka anlamlar da vardır.

Ağır vasıta ehliyeti almak istiyordu.

(Boyutları büyük) – yan anlam

Bu evin ağır bir kokusu var.

(Bunaltıcı, sıkıcı) – yan anlam

Bu cümlelerde de görüldüğü gibi sözcük, anlam genişlemesine uğrayarak birden fazla yan anlam kazanmıştır. Fakat sözcük temel anlamından “ çokluk, aşırılık, fazlalık” anlamından tamamen kopmamış; bu anlam çerçevesinde yeni anlamlar kazanmıştır.

b) Mecaz Anlam

Bir sözcüğün cümle içinde, temel anlamlarından tamamen sıyrılarak kazandığı  anlama denir. Yani mecaz anlam, sözcüğün tek başına kazandığı anlama cümle içindeki anlamı arasındaki farktır.

Mecaz anlamda soyutlaşma vardır.

Örneğin, aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler temel anlamlarından tamamen koparak mecaz anlamlar yüklenmiştir.

Kuvvetli delillerle  dava çabuk sonlandı. ( ispatı kolaylaştıran)

Soğuk bakışları beni ürküttü. (samimi olmayan,ürkütücü)

Anlatımı kuru ve etkisizdi. (duygudan yoksun)

Karşısındaki rakip çok dişli çıktı.( kuvvetli,güçlü)

Onun sıcak bakışları beni mutlu ediyor.(samimi ,içten)

Misal: “Bu sırrın perdesi günün birinde Nişantaşı’nın arka sokaklarında küçük bir evin daracık bir odasında bir demir karyolada ölü olarak bulunduğu zaman gözlerimizin önünde açılacaktı.”

Yukarıdaki cümlede aşağıdakilerden hangisi gerçek anlamının dışında kullanılmıştır?

A)     Daracık

B)      Sokak

C)      Perde

D)     Ölü (Cevap:C)

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ