Mankala (Mangala) Türleri Nedir? Nasıl Oynanır? Etkinlik, Soru ve Çalışma Kağıtları

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Mankala (Mangala) Türleri Nedir? Nasıl Oynanır? Etkinlik, Soru ve Çalışma Kağıtları

Mangala oyunu geçmişin derinliklerinden gelen; yüzyıllardır oynanan Orta Asya Türk toplulukları Zeka ve Strateji Oyunudur. Mangala, sokaklardan Türk Saraylarına, 7’den 77’ye kadar geniş bir oyuncu kitlesine sahiptir. Oyunun malzemelerinin her yerde bulunabilir veya pratik bir şekilde yapılabilir olması; oyunun yaygınlaşmasına ve kültür farkı gözetmeksizin oynanmasına zemin hazırlamıştır.

Mangala Oyunu İçin Neler Gerekli? (Malzemeleri)

48 adet taş

Mangala Oyun Sahası ( 6’şar adet karşılıklı toplam 12 adet küçük kuyu ve 2 hazine kuyusu)

İki kişi

Yukarıda, Mangala Oyun Sahası diyorum. Çünkü oyunun olmazsa olmaz özel şekillere sahip malzemeleri veya karmaşık bir oyun tahtası yoktur. Toprak bir zeminde 12 küçük kuyu ve 2 büyük hazine kuyusu açarak 48 adet çakıl taşı ile oynayabilirsiniz. Beton zemin üzerine tepeşir veya kiremit ile veya evde bir mukavva üzerine kalemle karşılıklı 6’şar adet küçük alan (toplam 12 küçük alan) ve 2 adette büyük hazine alanı çizerek de oynayabilirsiniz. Oluşturduğunuz alanların veya kuyuların, kullanacak olduğunuz taşları rahat bir şekilde içine alabilmesi gerekmektedir. Diğer alanlardaki/kuyulardaki taşlar ile karışmaması önemlidir.

Mangala Oyunu Nasıl Oynanır?

Mangala Oyunu iki kişi ile oynanır. Oyun tahtası üzerinde karşılıklı 6’şar adet olmak üzere 12 küçük kuyu ve her oyuncunun taşlarını toplayacağı birer büyük hazine kuyusu bulunmaktadır.

Mangala Oyunu 48 taş ile oynanır. Oyuncular 48 taşı her bir küçük kuyuya 4’er adet olmak üzere dağıtır. Oyunda her oyuncunun önünde bulunan yanyana 6 küçük kuyu, o oyuncunun bölgesidir. Karşısında bulunan 6 küçük kuyu rakibin bölgesidir. Oyuncular hazinelerinde (kendi büyük kuyusunda) en fazla taşı biriktirmeye çalışır. Oyun sonunda en çok taşı toplayan oyuncu o seti kazanmış olur.

Mangala Oyununun Kuralları

Oyunun 4 ana temel kuralı vardır.

1. Temel Kural: Kura neticesinde başlama hakkı kazanan oyuncu kendi bölgesinde bulunan istediği kuyudan 4 adet taşı alır. Bir adet taşı aldığı kuyuya bırakıp saatin tersi yönünde, yani sağa doğru herbir kuyuya birer adet taş bırakarak elindeki taşlar bitene kadar dağıtır. Elindeki son taş hazinesine denk gelirse, oyuncu tekrar oynama hakkına sahip olur. Oyuncunun kuyusunda tek taş varsa, sıra geldiğinde bu taşı sağındaki kuyuya taşıyabilir. Hamle sırası rakibine geçer. Her seferinde oyuncunun elinde kalan son taş oyunun kaderini belirler.

2. Temel Kural: Hamle sırası gelen oyuncu kendi kuyusundan aldığı taşları dağıtırken elinde taş kaldıysa, rakibin bölgesindeki kuyulara da taş bırakmaya devam eder. Oyuncunun elindeki son taş, rakibinin bölgesinde denk geldiği kuyudaki taşların sayısını çift sayı yaparsa (2, 4, 6, 8 gibi) oyuncu bu kuyuda yer alan tüm taşların sahibi olur ve onları kendi hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer.

3. Temel Kural: Oyuncu taşları dağıtırken elinde kalan son taş, yine kendi bölgesinde yer alan boş bir kuyuya denk gelirse ve eğer boş kuyusunun karşısındaki kuyuda da rakibine ait taş varsa, hem rakibinin kuyusundaki taşları alır, hem de kendi boş kuyusuna bıraktığı taşı alıp hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer.

4. Temel Kural: Oyunculardan herhangi birinin bölgesinde yer alan taşlar bittiğinde oyun seti biter. Oyunda kendi bölgesinde taşlarını ilk biten oyuncu, rakibinin bölgesinde bulnan tüm taşları da kazanır. Dolayısıyla, oyunun dinamiği son ana kadar hiç düşmez.

Mangala, çobanların yere karşılıklı belli sayıda kazdıkları kuyulara, belli sayıdaki taşları sırayla bırakarak oynadıkları bir zekâ oyunudur. Satranca benzer. Her yaş ve seviyeden insan oynayabilir. Kuyu ve taş sayısı, ülke ve yörelere göre değişir. Oyunun Türk dünyasında ve Türkiye’de, yörelere göre değişebilen yüzden fazla adını, ondan fazla farklı taş ve kuyu sayıları ile ve değişen kurallarla oynandığını tespit ettik. Bu oyunların oluşturduğu oyun ailesine genel olarak dünyada Mankala, Türkiye’de ise Mangala denilmektedir. 

Özel olarak “Mangala”, dünyada Irak, Suriye, Mısır’da, ülkemizdeyse Gaziantep, Urfa, Hatay, Mardin, Diyarbakır’da oynanan oyunun adıdır. Bu illerimizde Mangala adıyla biraz daha kurallaşmış haliyle oynanması (7 kuyu x 7 taş) ve girişimcilerin, Osmanlı döneminde İstanbul’da oynanan bu aileden bir oyunu (6 kuyu x 4 taş), 2009’da Mangala adıyla piyasaya sürmeleri, bu adın yerleşmesine yardımcı olmuştur. Biz de makalemizde Türkiye’de ve Türk dünyasında bu oyunların oluşturduğu geniş oyun ailesine Mangala diyeceğiz. Osmanlı döneminde oynanan Minkale adlı oyundan yola çıkılıp Mangala adıyla satışa sunulan oyunu da Mangala(Osmanlı) adıyla zikredeceğiz. Türkiye’de halen yaygın olarak kullanılan Eme, Emen, Foduk, Han, Hane, Kale, Melle, Mene, Mere, Yalak vb. adları, mevcut tanıtımı desteklemek için, kullanmaktan kaçındık. Ancak, oyunun farklı biçimlerinin var olmaya devam etmesini de büyük bir zenginlik olarak görüyoruz. Bu farklılıklar, Bir Türk oyunu olan Mangala’nın, satrançla akrabalık ilişkilerine dair ipuçları verir.

Milletlerin bir zekâ oyununa sahip olmalarının, milli bir alfabelerinin olması kadar önemli olduğunu belirtmektedir. Tespitlerine göre Mangala Türkler tarafından 4.000 yıldır oynanmaktadır.Dünyadaki en eski (MÖ 3000-2000 yılları) Mangala tahtası kaya üzerine oyulmuş olarak Kazakistan’da, Almatı yakınlarında Dastarbası Mağarası’nda bulunmuştur.  Habeşistan’da bulunan ve Mangala’ya benzediği iddia edilen oyunun bulunduğu taş ise  MÖ 7-6. yüzyıla dayandırılan bu taşın en eski Mankala Taşı olduğu kabul edilmekteydi. Dastarbası buluntusu, bu tarihi daha eski bir döneme taşımıştır.

Dünyada Mankala ile ilgili yüzlerce kitap, makale ve site bulunduğu halde Türkiye’de Mangala ile ilgili bir iki makale dışında ciddi bir yayın yapılmamıştır.

Mangala (Osmanlı) Oyununun Özellikleri

Mangala oyunu, altışardan on iki kuyudaki dörder taşla, toplam 48 taş ve iki oyuncu ile oynanır. Mangala tahtasında on iki çukura ilaveten iki hazine çukuru yer alır. Amaç, hazinesinde 25 taş toplamaktır. Belirlenen oyuncu, kuyularının birindeki taşları eline alır, önce taşların birini, taşları aldığı kuyuya, sonra sırayla diğer kuyulara, sağa doğru, birer birer dağıtır. Sağındaki hazinesinden geçerken bir taş bırakır (Rakibin hazinesine taş bırakılmaz). Elinde taş bitene kadar dağıtmaya devam eder. Son taşı ile rakibin taşlarını çift yapmışsa o kuyudaki taşları alır. Rakibin dolu kuyusu karşısındaki boş kuyuya son taşını koymuşsa hem bu taşı, hem de rakibin kuyusundaki taşları alır. Eldeki taşlar bitince oyun rakibe geçer. Dağıtma sırasında son taşı kendi hanesine düşmüş ise yeniden dağıtma hakkı kazanır. Tek kalan taşını yanındaki kuyuya veya yanında ise hazinesine aktarabilir. Ayrıca iki taşın olduğu rakip kuyuya son taşını koyabilirse o kuyudaki taşları alır ve yerine renkli taşını (kalesini) koyar; o kuyuya bundan böyle bırakılan bütün taşlar onun olur. Kale kuralı denilen bu kural devreye girince, hazinelere taş bırakılmadan oyun sürer. Oyuncuların biri 25 taş topladığında oyun biter. Oyun beş set üzerinden oynanır.Oyunun bu hali Osmanlılardaki oynanışa göre düzenlenmiştir (6 kuyu x 4 taş).

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ