Yanardağ (Volkan) Nedir? Nasıl Oluşur?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Yanardağ (Volkan) Nedir? Nasıl Oluşur?

Yanardağ Nedir?

Yer kabuğunun altında ve mantonun arasında, erimiş kaya ve gazlardan oluşan magma yer almaktadır, bu magmanın yükselerek bir dağ veya tepe oluşturması ile açığa çıkan yeryüzü şekline yanardağ denir. Dünya yüzeyinde bulunan ve magmanın çıkabileceği bir çeşit çıkış yolu olarak da düşünülebilir.

Yanardağ Patlaması Nasıl Oluşur? 

Bir yanardağın patlayabilir olup olmaması, magma içinde sıkışan gaz miktarı ve magmanın akış hızı ile ilgilidir. Yüksek miktarlarda su ve karbondioksit magma içerisinde çözünerek, yanardağın kabarcıklar oluşturmasını sağlar. Magma hızlıca yer yüzüne doğru yükseldikçe, bu gaz kabarcıkları oluşur ve kendi boyutlarından yaklaşık olarak 1000 kat daha büyüyerek patlarlar.

Yanardağ (Volkan) Nedir? Nasıl Oluşur?

Magma dağ içerisinde yükselir ve taşar, taştıktan sonra magmaya artık “lav” denir. Lav sıcaklığı genelde 700 – 1250° C arasındadır.

Puu_Oo_cropped

Yanardağların Özellikleri Nelerdir?

Yanardağlar genelde konik şekildedir. Bir yanardağın şekli, magmanın özelliği ve yapısı, patlama şekli ve miktarı hakkında bilgi verir. Büyüklük, şekil ve patlama sıklığı oldukça farklı olabilir. Ancak tüm bu özellikler bir yanardağın şekli ile ilişkilidirler.

Yanardağların ağzına krater denir, patlamalar ve püskürmelerle oluşmuştur. Her birinin derinliği 100 metreyi bulabilmektedir.

Lav ve gaz çıkaran, depremsel olaylar meydana getiren bir yanardağ aktif sayılmaktadır. Eğer çok uzun süredir aktif olmamış ancak gelecekte aktif olabilecek olan yanardağlara faal olmayan yanardağlar denir. 10 bin yıl boyunca hiç aktif olmamış yanardağlar ise artık sönmüştür ve sönmüş yanardağ olarak adlandırılırlar.

Yanardağ Çeşitleri Nelerdir?

Kalkan Yanardağlar: Dünya üzerindeki en büyük yanardağlar bu türdedir. Kalkan Yanardağlar geniş, kubbe şekilli ve lavla dolu olurlar. Yukarıdan bakıldığında bir kalkana benzediğinden bu şekilde adlandırılmışlardır. Genellikle akışkan kıvamda lav bulundurduklarından geniş şekilli oluşurlar.

Birleşik Yanardağlar: Bazen birkaç yüzyıl bazense on binlerce yıl boyunca süren patlamalarla oluşan yanardağlardır. Magma biraz da olsa yoğun, yapışkan veya akıcı olduğunda gaz kabarcıklarının genişlemesini ve çıkmasını zorlaştırmaktadır.

Bu da sonuç olarak daha volkanik kül adı verilen şekillerde şiddetle patlar. Bu patlamalar dik kenarlı koniler oluşturur. Ayrıca lav akıntısı, sıcak kül bulutları ve lahar adı verilen toprak kaymaları meydana getirebilir.

Kaldera Yanardağları: Bu tür yanardağlar, patlayıcı volkanik püskürme ile veya yüzeydeki kayanın boş bir magma haznesinde çökmesi ile oluşan büyük, krater yanardağlar olarak görülür. Krater gölleri veya diğer birçok kalderanın bu şekilde oluştuğu düşünülmektedir.

Türkiye’nin Hangi Bölgelerinde Yanardağ Bulunur?

Nevşehir’in ilçesi Acıgöl‘de bulunan büyük kalderanın 7-8 km çapında olduğu biliniyor.

Bodrum Akyarlar civarındaki yanardağlar Kos’un aktif olan birleşik volkanik alanına bağlı olmakla birlikte, Türkiye’nin en batısında bulunan yanardağdır.

5165 metrelik uzunluğu ile Türkiye’nin en yüksek dağı olarak bilinen Ağrı Dağı çift zirvesi bulunan bir stratovolkan dağıdır.

Büyük ve aşınmış bir dağ olarak bilinen Erciyes Dağı, İç Anadolu’da Sultansazlığı Havzasının kuzeyine kadar olan bölgede yer alır ve 1300 m² yüz ölçümüne sahiptir.

Girekol, büyük krater patlamaları olduğu bilinen ve Van Gölü’nün kuzeyinde yer alan bir yanardağdır.

Göllü Dağ,  Hasan Dağı ve Acıgöl-Nevşehir volkanik bölgelerinin arasında bulunan 2143 metre yüksekliğinde riyolit, volkanik bir kubbe bölgesi olarak bilinir.

Hasan Dağı, ortalama 7500 – 7600 yıl önce kaldera yıkıntısının yaşanmasıyla oluşmuş büyük bir tabakalı yanardağdır.

Karaca Dağ, Türkiye’nin güneydoğusunda 1957 metre yüksekliğinde bazalt yapılı bir kalkan dağıdır.

Karadağ, Karaman Madenşehri köyünün yakınında bulunan büyük bir volkanik bölgedir.

Karapınar Volkanı, İç Anadolu’da bulunan ve kül konileri, infilak kraterleri ve maarlardan oluşan bir yanardağdır.

Kars platosu, kalk-alkalen ve alkalen kayaçlardan oluşan geniş bir volkanik bölgedir ve Türkiye’nin kuzeydoğusunda bulunur.

Kenger, Batı Anadolu’da bulunan ve ayrıca Kula kül konilerini ortaya çıkarmış fay hattına bağlı aktif bir volkandır.

Manisa civarında bulunan volkanik Kula Tepeleri‘nin muhtemelen en son patlaması 10 000 yıl önce yaşanmıştır.

Nemrut Dağı kalderası Van Gölü’ne yakın volkanik oluşumlardandır. Çok eski zamanlarda patlamış volkanlardan biri olduğu da bilinmektedir.

Kula volkanik bölgesinde yer alan minyatür yanardağ olan Sandal, patlama çukuru yaklaşık 15 bin yıl önce Kula’nın son kez püskürmesi ile oluşmuştur.

Süphan Dağı, 4058 metre yüksekliğinde büyük bir lav kubbesidir ve Van Gölü’nün kuzeyinde yer alır. Türkiye’nin en yüksek üçüncü dağı olma özelliğini taşıyan bu dağ sönmüş bir volkanik dağdır.

Tendürek Dağı, Doğubeyazıt ovasında yükselen bir kalkan yanardağıdır. 2500 yıl önce gaz ve kül patlaması yaşanmıştır.

Dünyada Nerelerde Yanardağlar Bulunur?

Ekvator’da bulunan Cotopaxi Yanardağı

Endonezya’da bulunan Tambora Dağı

İtalya’da bulunan Etna Yanardağı

İzlanda’da bulunan Eyjafjallajökull Yanardağı

Endonezya’da bulunan Krakatoa Yanardağı bunlardan yalnızca bazılarıdır.

Yanardağ Patlamalarının Zararları Nelerdir?

Volkanik patlamalar, deprem, lav akıntısı, toprak kayması, yerin aşınması, tsunami, zehirli gaz salınımı, yıldırım gibi zararlar bulunabilir. Hatta büyük bir ormanın yok olmasına sebep olabilir. Patlama anında atmosfere büyük kül bulutları bırakırlar ve bu kül bulutları cam veya küçük kaya parçalarından oluşurlar.

Yüzlerce mile yayılabilen bu parçalar uçaklar için tehdit oluşturabilir, hava koşullarını değiştirebilir. Ayrıca bu kül bulutları akciğerler ve solunum yolları için de oldukça zararlıdır.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ