Özne Nedir? Nasıl Bulunur?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Özne Nedir? Nasıl Bulunur? 

Cümlenin ögelerinden özne nedir, cümle içinde özne nasıl bulunur? Cümlenin ögeleri özne konu anlatımı, örnekleri.

ÖZNE

Cümlede yüklemde bildirilen işi, oluşu ya da hareketi yapan ve bir oluş içinde bulunan sözcük ve sözcük gruplarına özne denir.

Özneyi bulmak için yükleme “kim” ve “ne” sorularını sorarız. Yükleme “… an kim?” ya da “… en ne?” şeklinde sorular sorularak da özne bulunabilir.

UYARI

Eğer cümlede özne insan ise yükleme “kim?” insan dışında diğer varlıklar ise yükleme “ne?” sorusu sorulur.

> Bebek (özne) ağlıyor (yüklem). (Ağlayan kim)

> Yağmur (özne) çiseleyerek yağıyor (yüklem). (Yağan ne)

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öznesi ve yüklemi isim tamlamasıdır?

A) Yakın dostlarım, bütün kitaplardır.

B) Babamın arabası evin önündeydi.

C) Cebindeki paraların hesabını bilmez.

D) Ayrılık acısı çekilecek dert değil.

Çözüm :

A’da yüklem “bütün kitaplardır.”, özne “yakın dostlarım” sözcük gruplarıdır. Görüldüğü gibi özne de yüklem de sıfat tamlaması şeklindedir. C’de yüklem “bilmez” fiili özne ise gizli özne “o” dur. D’de yüklem “çekilecek dert değil” sözcük grubudur ve sıfat tamlamasıdır. Özne “ayrılık acısı” sözcük grubudur ve belirtisiz isim tamlamasıdır. B’de yüklem “evin önündeydi” sözcük grubu ile özne olan “babamın arabası” sözcük grubunun her ikisi de belirtili isim tamlaması şeklindedir.

Cevap B

Özne gerçek ve sözde özne olmak üzere ikiye ayrılır.

a) Gerçek Özne: Cümlede işi, oluşu, hareketi veya durumu yapan açıkça belli ise bu tür öznelere

gerçek özne denir.

Gerçek özne de kendi içinde ikiye ayrılır:

1) Açık Özne: Gerçek öznenin sözcük veya sözcük grubu hâlinde cümle içinde bulunduğu özneye denir.

> Doktor (gerçek özne), küçük çocuğu muayene etti (yüklem).

> Rüzgâr (gerçek özne) şiddetli esiyor (yüklem).

> Ağaçlar (gerçek özne) yapraklarını dökmüş (yüklem).

2) Gizli Özne:

Bazı cümlelerde özne, cümlede bir sözcük veya sözcük grubu hâlinde bulunmaz. Böyle cümlelerde özne, yüklemdeki şahıs eklerinden çıkarılabilir. işte bu şekildeki gerçek öznelere de gizli özne denir.

Yarınki ödevlerimi düşünüyorum (Yüklem).

Ben (gizli özne)

Bize kalem hediye ettiler (yüklem).

Onlar (gizli özne)

Örnek Soru :

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin öznesi gizlidir?

A) Annesi çocukları bahçeye götürdü.

B) Ailesi ona çok özen gösteriyordu.

C) O, ne gürültüye ne de çığlıklara aldırdı.

D) Bu parkta geç vakitlere kadar oturdu.

Çözüm :

Şıkları incelediğimizde: A şıkkının öznesi “annesi” B şıkkının öznesi “ailesi” C şıkkının öznesi ise “o” sözcüğüdür. Buna göre A, B ve C şıklarında özne cümle içinde sözcük olarak verildiğinden açık öznedir.

Ancak D şıkkında özne, cümle içinde bir sözcük olarak bulunmuyor. Özneyi “oturdu” yüklemindeki şahıs kavramından çıkarıyoruz. Yükleme sorulan “Oturan kim?” sorusuna cevap veren “o” gizli öznedir.

Cevap D

b) Sözde Özne: Gerçek özne olmayıp öznenin sorularına cevap veren, özne gibi görünen sözcük veya sözcük gruplarına sözde özne denir.

Sözde öznenin bulunduğu cümlelerde işin başkası tarafından yapılması anlamı vardır.

> Tahta silinmiş.

cümlesinde “silinmiş” sözcüğü yüklem, “tahta” sözcüğü ise öznedir. Fakat bu cümlede silme işini yapan tahta değildir. Çünkü tahta kendi kendini silemez. Silme işinin kimin tarafından yapıldığı belli değildir. Özneyi bulmak için yükleme sorulan “ne?” sorusuna cevap veren “tahta” sözcüğü, öznenin sorularına cevap verdiği için sözde öznedir. Yoksa gerçekte işi yapan “tahta” değildir.

> Bahçedeki ağaçlar (sözde özne) kesilmiş (yüklem).

> Bayrak (sözde özne) göndere çekilmiş (yüklem).

> Asker(sözde özne) omzundan vurulmuş (yüklem).

Yukarıdaki cümlelerde yüklemlerdeki işin kim tarafından yapıldığı belli değildir. Ancak “bahçedeki ağaç, bayrak, asker” sözcükleri öznenin sorularına cevap verdiği için sözde öznedir.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ