Etken Fiil Nedir? Örnekler - Ders Kitabı Cevapları

Yeni Yayınlar

Mayıs 01, 2018

Etken Fiil Nedir? Örnekler

Edit
 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Etken Fiil Nedir? Örnekler 

Öznelerine göre fiillerden etken fiil nedir, örnekleri. Etken fiilin örneklerle açıklaması, konu anlatımı.
Etken Fiil


Öznesi gerçek özne olan fiillere etken fiil denir. Bu fiillerde özne, yüklem durumundaki fiilde anlatılan işi, oluşu ya da hareketi bizzat gerçekleştiren ve yapan sözcük veya sözcük grubudur. Gerçek özne cümle içinde açık veya gizli şekilde olabilir. Yani gerçek öznenin illa cümle içinde kelime hâlinde olması şart değildir.

Çok çalışkan ve üretken olan yazar, önüne çıkan fırsatları en iyi şekilde değerlendirir (yüklem).

cümlesinde “değerlendirir” yüklem, “çok çalışkan ve üretken olan yazar” sözcük grubu öznedir. Yükleme “Kim değerlendirir?” veya “Değerlendiren kim?” diye sorduğumuzda “çok çalışkan ve üretken olan yazar” cevabını almaktayız. Bu cümlede özne, yüklemin bildirdiği işi kendi yapmıştır. O hâlde fiil etkendir.

Hikâyeleri, romanları, mensur şiirleri, edebi tenkitleriyle edebiyatımızı renklendirir (yüklem).

cümlesinde “renklendirir” sözcüğü yüklemdir. Bu yükleme ” Kim renklendirir?” veya “Renklendiren kim?” diye sorduğumuzda bu soruya cümle içinde cevap veren bir sözcüğün olmadığını görmekteyiz. Fakat yüklemdeki şahıs kavramından yola çıkarak işi yapanın gizli özne yani “o” olduğunu görmekteyiz. Yukarıda da belirttiğimiz gibi cümlede işi yapan kesinlikle belliyse öznenin cümle içinde kelime hâlinde olması şart değildir. Burada olduğu gibi özne, gizli olsa dahi bu tür fiiller çatısına göre etken fiildir.

> Hüseyin Cahit Yalçın, daha on altı yaşında bir lise öğrencisi iken ilk eserini verir (yüklem).

> İnsan, ağzını öyle alelâde söz söylemek için açmamalıdır (yüklem).

> Kuşlar havada neşeyle uçuyordu (yüklem).

> Yunuslar havuzda gösteri yaptı (yüklem).

cümlelerindeki yüklemlerde işi yapan gerçek özne olduğu için bu fiiller çatılarına göre etkendir.

Oluş bildiren fiillerde, oluş içinde bulunan öznenin kendisi olduğu için fiil yine etken sayılır. Özellikle doğa olaylarında veya cansız varlıklar özne olduğunda bir etkenlik vardır.

> Yağmur gün boyu aralıksız yağdı (yüklem).

> Yol ileride ikiye ayrılıyormuş (yüklem).

> Büyük bir kaya yolun ortasına düşmüş (yüklem).

> Ağaçlar sonbaharın gelmesiyle yapraklarını dökmüş (yüklem).

cümlelerinin yüklemleri de çatısına göre etken fiillerdir.

Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılıdır?
A) Semtimize bu yıl yeni parklar yaptırılıyor.
B) Otomobilimiz on gündür boyanıyor.
C) Hırsızlar, her gün birer ikişer yakalanıyor.
D) Çocuklar, oyun sahasının yokluğundan yakınıyor.

Çözüm :
Etken fiil, öznesi gerçek özne olan fiillerdir. A, B ve C seçeneklerinde yüklemde bildirilen işin kimin tarafından yapıldığı belli değil yani bu seçeneklerde gerçek özne yoktur. Ancak D seçeneğinde “yakınıyor?” fiiline “Kim yakınıyor?” veya “Yakınan kim?” diye sorduğumuzda “çocuklar” cevabını almaktayız.
Cevap D

UYARI
Etken fiiller nesne-yüklem ilişkisine göre geçişli veya geçişsiz olabilir. Bu, etken fiilin nesne alıp almamasına bağlı olarak değişir.

> Hikâyeler, kalbimizde sararmış olan bir duyguyu ya da ahlaki değeri bize hatırlatır.

cümlesinde “hatırlatır” fiili etkendir, çünkü işi yapan gerçek özne (hikâyeler) vardır. Bu fiil nesne-yüklem ilişkisine göre ise geçişlidir; çünkü “hatırlatır” fiiline nesneyi bulmak için “neyi” sorusunu sorduğumuzda cevap almaktayız. Bu fiil nesne aldığı için geçişlidir. O hâlde “hatırlatır” fiili çatısına göre etken ve geçişlidir.



Bazı fiiller ise cümledeki kullanıma göre geçişli veya geçişsiz olabilir.

> Çiftçi tarlayı bir günde sürdü.

cümlesindeki “sürdü” fiili özne-yüklem ilişkisine göre etkendir; çünkü işi yapan gerçek özne (çiftçi) vardır. Bu fiil nesne-yüklem ilişkisine göre geçişlidir; çünkü nesne(tarlayı) almıştır.

> Sınav tam iki saat sürdü.

cümlesinde ise “sürdü” fiili özne-yüklem ilişkisine göre etkendir, çünkü gerçek özne (sınav) vardır. Ancak bu fiil nesne-yüklem ilişkisine göre nesne almadığı için geçişsizdir.

Örnek Soru:
“Askerliği bitirince İş ve İşçi Bulma Kurumuna başvuracakmış.” cümlesinin yüklemi, çatısı akımından ne çeşit bir fiildir?
A) Etken – geçişsiz
B) Etken – geçişli
C) Edilgen – geçişsiz
D) Edilgen – geçişli

Çözüm :
“Başvuracakmış” fiili özne-yüklem ilişkisine göre etkendir; çünkü gerçek özne (o) vardır. Bu fiil nesne-yüklem ilişkisine göre ise geçişsizdir; çünkü nesne almamıştır. Bu yüzden “başvuracakmış” fiili etken ve geçişsizdir.
Cevap A

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder