Anlamlarına Göre Cümle Çeşitleri

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Anlamlarına Göre Cümle Çeşitleri 

Anlamlarına göre cümle çeşitleri nelerdir? Anlamlarına göre cümlelere örnekler, açıklamalar ve konu anlatımı.

ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

Her cümlenin ifade ettiği bir anlamı vardır. Fakat cümleler bu anlamları değişik şekilde bildirir. Cümleler yüklemde bildirilen yargının gerçekleşip gerçekleşmemesine, yargının bir şarta bağlı olup olmamasına, değişik istek ve duyguları ifade etmelerine göre bazı anlamlar ifade eder. Bunlardan bazılarını görelim:

1) Haber Cümlesi

Bir yargının olumlu ya da olumsuz biçimde aktarıldığı cümlelere haber cümlesi denir. Haber cümleleri iki yönde incelenir:

a) Olumlu Cümle

Yüklemde bildirilen yargının gerçekleştiğini, gerçekleşeceğini ve sözü edilen kavramın bulunduğunu bildiren cümlelere olumlu cümle denir.

> İlk şiirlerini Dergah ile Milli Mecmua’da yayımladı, cümlesinde “yayımlamak” eylemi gerçekleştiği için bu cümle olumludur.

>”Bu akşam sizi sinemaya götüreceğim.” cümlesinde “götürmek” eylemi yapılacağı için bu cümle olumludur.

> “Ders kitabında çok güzel resimler var.” cümlesinde yüklem olan “var” sözcüğü bulunan veya olan bir şeyi ifade ettiği için bu cümle olumludur.

Örnek Soru :

Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur?

A) Hakkımda ne düşündüğünü bilmiyor değilim.

B) Ne gezmesini ne eğlenmesini bilirim.

C) Onunla konuyu görüşmüş değiliz.

D) Gökyüzünde küçük bir bulut bile yok.

Çözüm :

Yüklemde bildirilen yargının gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini anlatan cümlelere olumlu cümle denir. Buna göre, B, C ve D seçeneklerinde yüklemde bildirilen yargılar gerçekleşmediği için bu cümleler olumsuzdur.

A seçeneğinde ise “bilmiyor değilim” yükleminde iki tane olumsuzluk unsuru olmasına rağmen bu cümle “biliyorum” anlamı içerdiğinden olumlu cümledir.

Cevap A

b) Olumsuz Cümle

Yüklemde bildirilen yargının gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini sözü edilen kavramın bulunmadığını bildiren cümlelere olumsuz cümle denir

Olumsuz cümleler “-ma, -me, -maz, -mez, -sız, -siz, -suz, -süz, yok, değil, ne…ne” gibi ek veya sözcüklerle yapılır.

> Bildiklerini bana da söylemedi.

> O, size yardım etmez.

> Ben seni sevmiyorum.

> Kardeşine göre o, çok vicdansız.

> Ondan bir haber bile yok.

> Seninle gelecek değilim.

> Arkadaşım bugün okulda değildi.

cümlelerinde altı çizili yüklemlerdeki yargıların gerçekleşmediği, yapılmadığı veya olmadığı anlamı bulunduğu için bu cümlelerin hepsi olumsuz cümlelerdir.

UYARI

Bazı cümleler biçimce (şekilce) olumlu olduğu halde anlamca olumsuz olabilir. Bu tür cümlelerin yükleminde olumsuzluk anlamı katan ek veya sözcük de yoktur; fakat cümlenin anlamı olumsuzdur.

> Bu havada dışarı çıkılır mı! (çıkılmaz)

cümlesinde “mı” soru eki cümleye olumsuzluk anlamı katmış: “Bu havada dışarı çıkılmaz.”

> Ben size hiç güvenir miyim? (güvenmem)

cümlesinde “-mi” soru eki ile “hiç” sözcüğü cümleye olumsuzluk anlamı katmıştır: “Ben size güvenmem.”

> Bu işin içinden çıkabilirsen çık! (çıkamazsın)

cümlesi de yükleminde olumsuzluk unsuru olmamasına rağmen anlamca olumsuzdur: “Bu işin işinden çıkamazsın.”

> Ne kızı verir ne dünürü küstürür.

cümlesinde “ne…ne” bağlacı olumsuzluk anlamı katmıştır. Yoksa cümlenin yükleminde olumsuzluk eki yoktur. “Ne… ne” bağlacından dolayı bu cümlenin anlamı da olumsuzdur: “Kızı vermez dünürü küstürmez.”

UYARI

Bazı cümleler, biçimce olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir. Bu tür cümlelerin yükleminde olumsuzluk anlamı katan “-ma, -me, -maz, -mez, -sız, -siz, yok, değil…” gibi ek veya sözcükler bulunmasına rağmen cümlenin anlamı olumludur.

> Gençlerimiz kitap okumuyor değil. (okuyor)

> Bende para yok değil. (var)

> Herkes senin gibi dertsiz değil. (dertli)

> İhaleyi kazanabilmek için az mücadele etmedim. (mücadele ettim)

cümlelerinde yüklemlerde olumsuzluk anlamı katan ek ve sözcükler olmasına rağmen bunların hepsi anlamca olumlu cümlelerdir.

Örnek Soru :

Aşağıdaki cümlelerden hangisi, anlamca olumsuzdur?

A) Çalışanlara moral verenler de yok değil.

B) Bu kitaplar bizi yeni dünyalara götürmüyor değil.

C) Haklarını savunmayı bilmiyor değil.

D) Anlattıklarına kendisi de inanıyor değil.

Çözüm :

A, B ve C seçeneklerinde yüklemler biçimce olumsuz olduğu hâlde anlamca olumludur. Bu seçeneklerin yüklemlerinde olumsuzluk bildiren ek ve sözcükler olmasına rağmen bu cümleler anlamca olumludur. Fakat D seçeneğinde “inanıyor değil” yüklemi olumsuzluk bildiren bir sözcük aldığı için bu cümle anlamca olumsuzdur, (inanmıyor)

Cevap D

2) Soru Cümlesi

İçinde soru anlamı veren sözcükler bulunan ve cevap almak için bir duyguyu, bir düşünceyi anlatan cümlelere soru cümlesi denir.

> Bugün beni soran var mı?

> Siz de benimle geliyor musunuz?

cümlelerinde “mi” soru eki cümleye soru anlamı katmıştır.

> Bu soruları tahtada kim çözecek?

> Sen ne iş yaparsın?

> Derslerine niçin günü gününe çalışmıyorsun?

cümlelerinde “kim, ne, niçin” sözcükleri cümleye soru anlamı katmıştır. Bu cümleler de içinde soru sözcüğü bulunan ve cevap almak amacıyla ifade edilen cümlelerdir.

UYARI

Soru sözcüğü bulunan her cümle soru cümlesi değildir. Soru sözcüğüyle birlikte cümleyi okuduğumuzda cevap verme gereği hissettiğimiz cümleler soru cümlesidir.

> Nereye gideceğini bana söylemedi.

cümlesinde “nereye” soru sözcüğü cümleye soru anlamı katmamıştır. Çünkü cümleye cevap verme gereği hissetmiyoruz. Dolayısla bu cümle soru cümlesi değildir.

> Birden karşıma çıkmasın mı!

> Benden ne istediğini öğreniver.

> Sıcak havada denize girmeyi kim istemez!

cümlelerinde “mi” soru eki ile “ne, kim” soru sözcükleri cümleye soru anlamı katmamış. Ayrıca bu cümlelere cevap verme gereği de hissedilmediği için bu cümleler soru cümlesi değildir.

Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi soru cümlesi değildir?

A) Şimdi atölyede kimler çalışıyor.

B) Bize hiç mi hiç gelmedi.

C) O, burayı hiç görmemiş miydi.

D) Dünden beri hiçbir şey yemedi mi

Çözüm :

İçinde soru unsuru bulunan ve cevap verme gerekliliği hissedilen cümlelere soru cümlesi denir.

A, C ve D seçenekierindeki cümlelerde soru anlamı katan sözcük ve ek olduğu gibi bu cümlelerde cevap verme gerekliliği de vardır. Dolayısıyla bu cümleler soru cümlesidir. Fakat B seçeneğinde “mi” eki soru anlamı katmadığı gibi bu cümlede cevap gerektiren bir durum da söz konusu değildir. Bu yüzden bu cümle soru cümlesi değildir.

Cevap B

3) Ünlem Cümlesi

Bir sevici, bir heyecanı, bir korkuyu, bir coşkuyu, bir şaşkınlığı, bir hayranlığı… dile getiren cümlelere ünlem cümlesi denir.

> A, Hasan da bize gelmiş! (şaşma)

> Hey, beni dinleyin! (seslenme)

> Of, şu sıkıntılar bitmiyor! (bıkma)

> Vah, yazık olmuş çocuğa! (üzülme)

> Ah, şimdi İstanbul’da olmak vardı! (özlem)

> Aman bunu kimseler duymasın! (uyarı)

4) İstek Cümlesi

Herhangi bir konudaki bir dileği, arzuyu gerçekleşmesi istenilen bir düşünceyi anlatmada kullanılan cümlelere istek cümlesi denir.

> Bu romanı bugün okuyayım.

> Keşke öğretmenlerimizin dediklerini yapabilsem.

> Sen de bizimle gelsen.

> Her şey gönlünüzce olsun.

cümlelerinde bir işin yapılması yolunda istek anlamı vardır.

5) Emir Cümlesi

Bir işin, bir eylemin yapılıp yapılmamasını emir şeklinde ifade eden cümlelere emir cümlesi denir.

> Kitapları çabuk getirin.

> Bu soruları hemen çözmelisin.

> Arkadaşlar, gürültü yapmayalım.

> Bu işleri bugün bitireceksin.

cümleleri bir işin yapılmasını emir şeklinde bildirmektedir.

6) Şart (Koşul) Cümlesi

Bir işin, eylemin yapılmasını ve gerçekleşmesini bir koşula (şarta) bağlı olarak ifade eden cümlelere şart cümlesi denir.

> Bu kitabı okusa çok sevecek.

> Sınavdan iyi puan alırsan sana bisiklet alacağım.

> Zil çaldı mı dışarı çıkarsınız.

> Çarşıya git ama erken gel.

> Düşündükçe nerede yanıldığınızı daha iyi anlayacaksınız.

> Bu kitabı geri vermek üzere alabilirsiniz.

cümlelerinde yüklemlerdeki yargıların gerçekleşmesi bir şarta bağlı olduğu için bu cümlelerin hepsi şart cümlesidir.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ