Metamorfizma Nedir? Nasıl Oluşur?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Metamorfizma Nedir? Nasıl Oluşur? 

Metamorfizma (başkalaşım) nedir? Metamorfizma olayı nasıl oluşur? Metamorfizma özellikleri nelerdir, hakkında bilgi.

Metamorfizma Nedir? Nasıl Oluşur?

Başkalaşım, metamorfizma olarak da bilinir, katı kayaçların, oluşumları sırasındaki koşullardan farklı fiziksel ve kimyasal koşullar altında doku ve mineral yapı değişimine uğramaları. Pekişme gibi yüzey koşullarının yol açtığı dönüşümler ile bölümsel erime gibi çok yüksek sıcaklıklarda yer alan süreçler çoğunlukla bu tanımın dışında kalır. Başkalaşıma yol açan temel etkenler sıcaklık, basınç ve gerilimdir. Kimyasal ortamdaki değişikliklerden kaynaklanan iki başkalaşım süreci de aynı ölçüde önemlidir. Bunlar: 1) Mekanik olarak yerinden oynama; burada özellikle diferansiyel gerilim sonucu kayaç biçim bozulmasına uğrar ve 2) kimyasal olarak yeniden kristalleşme; bu süreçte ise, sıcaklık ve basınç değişiklikleri nedeniyle bir mineral topluluğu kararlı olmaktan çıkarak, yeni bir mineral topluluğuna dönüşür.

Metamorfizma Nedir? Nasıl Oluşur? 

Mekanik ve kimyasal değişimlerin göreli etkisine bağlı olarak üç çeşit başkalaşım görülebilir. Dinamik başkalaşım ya da ezilme (kataklaz), uzun sürelerde çok az sıcaklık değişimlerinin görüldüğü mekanik biçim bozulmalarının sonucudur. Bu tür bir dönüşümün sonucu ortaya çıkan dokular, köşeli, kırık kayaç parçalarından oluşan breşten (köşeli çakıl), belirgin bir yaprak örgüsü ve çizgiler gösteren, çok ince taneli, tanecik ya da toz halindeki kayaçlara kadar çeşitlilik gösterir. Bu arada büyük mineral taneleri de gerilim sonucu biçim değiştirebilir. Bir kırık (fay) düzlemi boyunca ortaya çıkan mineral yapısı değişimleri, dinamik başkalaşımın neden olduğu en yaygın dönüşümlerdendir. Kimi durumlarda süreç, yalnızca var olan tanelerin öğütülmesi ya da kristal boyutları eşit olmayan minerallerin yeniden dizilmesiyle sonuçlanabilir. Süreç yoğunsa sürtünme erimeye de yol açabilir. Değme başkalaşımı ise, temel olarak, diferansiyel gerilimin düşük olduğu durumlarda sıcaklığın yükselmesi sonucu ortaya çıkar. Sık rastlanan bir olgu da magma sokulmalarının çevresinde değişik mineral içerikli bir dizi başkalaşım kuşağın oluşmasıdır. Bu kuşaklar, yüksek sıcaklıktaki volkanik kayaçlardan düşük sıcaklıktaki ana kayaca doğru uzanan bir sıcaklık gradyanını yansıtırlar ve sokulma olayıyla eşmerkezlidirler. Dokuların hacmi olaydan çok az etkilendiğinden basınç da aşağı yukarı aynı kalır. Ortaya çıkan kay açların taneleri, gerilim olmadığından eşit boyutlu ve başkalaşım sürecinin çok kısa sürmesi nedeniyle de çoğunlukla incedir. Bölgesel başkalaşım, sıcaklık ve basıncın geniş bir alanda çoğunlukla birbiriyle bağıntılı olarak artması sonucu oluşur. Başkalaşım sonucu ortaya çıkan mineral yapısına bakarak olayın derecesi (grad) ya da yoğunluğu anlaşılabilir. Mineral içerikleri, oluşumun göreli sıcaklık değerlerini yansıttığı gibi, laboratuvar deneylerinden elde edilen ölçekler dikkate alındığında mutlak sıcaklık değerlerini de verir. Ayrıca, mineral topluluklarının oluşum sırası uyarınca, bölgesel başkalaşım olayının yer aldığı değişik sıcaklık-basınç koşullan belirlenebilir.

Öteki başkalaşım türlerinden gerileyen başkalaşım, mineral topluluklarının, sıcaklık ve basınç düşüşüne karşı tepkisi sonucu ortaya çıkar. Kay açlar sıcaklık ve basıncın daha düşük olduğu Yer yüzeyine yükseldiklerinde, sıcaklık ve basınç artışıyla birlikte oluşan başkalaşım tepkimelerinin neden geriye dönmediği iki nedenle açıklanabilir. Birincisi, eğer ilerleyen (ilk) tepkimeler sırasında su ve karbon dioksit gibi uçucu bileşenlerin kaybı söz konusuysa ve bu maddelerin yerine yükün boşalması (üstteki kayaç katmanlarının aşınmayla sıyrılması) sırasında yenileri gelmiyorsa, değişimin tersine dönmesi olanaklı değildir. İkincisi, tepkime hızları genellikle sıcaklıkla birlikte artar; bu nedenle de ilerleyen tepkimeler, gerileyen tepkimelerden daha hızlıdır. Bununla birlikte hemen her başkalaşım kayacında, gerileyen süreçlere işaret eden izlere rastlanır. Yüksek sıcaklıklar ve basınçlarda su içeriğinin yeni oluşan mineral yapısı ile tepkime hızını etkileyecek biçimde değişmesiyle ortaya çıkan hidrotermal başkalaşım ise, sıcak su etkinliğinin yoğun olduğu yüzeye yakın kayaçlarda görülür. Bugün, dolaşım halindeki suların volkanik maddeler çevresinde ısındığı ve böylece başkalaşıma yol açtığı kabul edilir. Dolanan su hacminin çok büyük olması nedeniyle, kimyasal elementlerin yer değiştirmesi, damar oluşumu ve çeşitli mineral yoğunlaşmaları da çok büyük ölçeklerde gerçekleşebilir.

Başlangıçtaki mineral topluluğunu oluşturan bileşenlerin artması ya da eksilmesi biçiminde gelişen metasomatoz (değiş tokuş başkalaşımı) ile birden çok başkalaşım sürecinin etkisiyle oluşan çoklu başkalaşım da, öteki başkalaşım türlerindendir.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ