Kaşgarlı Mahmud kimdir?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Kaşgarlı Mahmud kimdir?

Kaşgarlı Mahmud, Türkçe’nin bilinen ilk sözlüğü Divanı Lügatit Türk ve Türk kültürünün ilk ansiklopedisini hazırlamıştır. Türk bilgini Kaşgarlı Mahmud, 1008 yılında Kaşgar’da doğdu. Türkçe’nin ilk sözlüğü “Divanı Lügatit Türk” ve Türk dilinin cümle yapısına ilişkin bilgilerin yer aldığı “Kitabu Cevahirün Nahv Fi Lugatit Türk” isimli kitapların yazarıdır. Ne yazık ki, bu kitapların ikincisi günümüze ulaşmamıştır.

Divanı Lügatit Türk’in tek elyazması örneği, İstanbul’daki Millet Kütüphanesi’nde koruma altındadır.

Kaşgarlı Mahmud’un ailesinin soyu, Emirler (Hamirler) olarak tanınan Karahanlı beylerine dayanmaktadır. Divanu Lügatit Türk’in girişinde, soyu ve Karahanlıların tanınmış kişilerine ilişkin olayları anlatan Kaşgarlı Mahmud, Karahanlı devlet teşkilatı ve saray gelenekleri hakkında da bilgi verir. Kaşgarlı Mahmud’un hayatıyla ilgili bilgilerin çoğunluğu yazdıklarından çıkarılmıştır.

Divanı Lügatit Türk, Türk dilinin ansiklopedik ilk sözlüğüdür. Kaşgarlı Mahmud, eserini 1072 yılında yazmaya başlamış ve 1074 yılında tamamlamıştır.

Sözlüğün günümüze ulaşmasının hikayesi de oldukça ilginçtir.

Okumaya ve eski kitaplara meraklı Ali Emiri Efendi 1915 yılında sahaf Burhan’dan sözlüğün tek elyazması nüshasını 33 liraya satın aldı. Ancak sahafın da sahafa sözlüğü satanın da onun Divanı Lügatit Türk olduğundan haberi yoktu.

Ali Emiri Efendi, kitabı sadece çok güvendiği Kilisli Rıfat Efendi’ye gösterdi. Kilisli Rıfat Efendi karışmış sayfaları yerli yerine koydu ve numaralandırdı.

Sözlük, Kilisli Rıfat Efendi’nin denetimi altında 1915-1917 yılları arasında üç cilt halinde yayımlandı.

Divanı Lügatit Türk’ün modern Türkçe çevirisi 1940 yılında Besim Atalay tarafından yapıldı.

Kaşgarlı Mahmud’un eseri Türkoloji tarihinde yeni bir devir açmıştır.

Divanı Lügatit Türk’in tek elyazması örneği bugün İstanbul’daki Millet Kütüphanesi’nde koruma altındadır.

Divanı Lügatit Türk, Araplara Türkçe öğretmek üzere kaleme alınmış bir eserdir. Ancak sadece bir sözlük değildir. 11. yüzyıl Türk kültür tarihine ilişkin pek çok bilginin yer aldığı bir kaynak eserdir.

Kaşgarlı Mahmud, eserinde Türk boy ve kavimlerini, kullandıkları alfabeleri, dillerini, gelenek ve göreneklerini, folklorlerini ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Divanda, sık sık Uygur ve Oğuz boylarına ilişkin bilgiler verilir.

Kitapta, Balasagun merkeze alınarak çizilen Dünya haritası o dönem Türklerinin yaşadıkları bölgeleri ve dağılımlarını gösterir.

Divanı Lügatit Türk’ün özellikleri:

*11. yüzyılda yazılmıştır.

*Türkçenin ilk sözlüğü, antolojisi, ansiklopedisi ve dil bilgisi kitabıdır.

*Araplara Türkçe öğretmek, Türkçenin yaygınlığını göstermek için yazılmıştır.

*Kaşgarlı Mahmud birçok Türk boyunu gezerek derlemeler yapmıştır.

*Divanı Lügatit Türk 7500′den daha fazla Türkçe sözcük içerir.

*Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır.

Divanı Lügatit Türk’de yer alan atasözlerinden örnekler:

Erdem başı tıl

‘Erdemin, yani faziletin başı dildir.’

Ot tise ağız köymes

‘Ateş demekle ağız yanmaz’

Közden yırasa köngülden yıne yırar

Gözden ıraklaşan gönülden de ıraklaşır’

Tağ tağka kavuşmas kişi kişike kavuşur

‘Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.’

Öd keçer kişi tuymaz, yalanğuk oğlı mengkü kalmas

‘Zaman geçer kişi duymaz, insanoğlu baki kalmaz’

Suv körmeginçe etük tartma

‘Suyu görmeden pabuç çıkarma’

tüzün birle uruş utun birle üsterme

Ağırbaşlı ile uğraş, yüzsüzle yarışma’

Neçe munduz erse eş edgü, neçe egri erse yol edgü

‘Ne kadar ahmak olursa olsun arkadaş yalnızlıktan iyidir;

ne kadar eğri olursa olsun, yol yolsuz kalmaktan daha iyidir.’

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ