Toprak kayması nedir, nasıl önlenir?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Toprak kayması nedir, nasıl önlenir?

Toprak kayması nedir, Türkiye’de en çok hangi bölgede meydana gelir? Toprak kaymasından korunma yolları nelerdir? Toprak kayması, toprak örtüsünün bulunduğu yerden koparak bir yamaç boyunca kayması ve aşağıda bir yerde birikmesidir. Toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yer çekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru hareketidir. Toprak kaymasının diğer ismi “heyelan”dır.

Toprak kayması, ülkemizde sıkça rastlanan bir doğal afettir. Yağmur ve kar suları, yamaçları kaplayan toprağın içine sızar. Suyu geçirmeyen bir tabakaya rastlayınca burada birikir. Biriken sular, üstteki toprak tabakasının altında kaygan bir zemin oluşturarak heyelan oluşumuna neden olur. Suyu içine almış, şişmiş ve ağırlığı artmış olan toprak tabakası, belli bir noktadan sonra yavaş yavaş ya da hızla kaymaya başlar. Kayan kitle bazen bir çamur biçiminde, bazen de büyük bir toprak kütlesi halinde yamaç aşağı akar ve bir yerde birikir.

toprak kaymasıDepremler de toprak kaymasına sebep olabilir. Toprak kayması sonucu tarla, bağ, bahçe gibi tarım alanları kum, çakıl, taş vb. ile kaplanır. Heyelanlar can kaybına yol açtığı gibi tarım alanları ve binaların zarar görmesine de neden olur. Kimi zaman da kara ve demir yolları ile köprü ve tünellere zarar verir, ulaşım sistemlerini bozar.

Bazı toprak kaymaları büyük bir hızla gerçekleştikleri halde bazıları daha yavaş gerçekleşirler. Heyelanlar yer yüzünde çok sık meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir. Büyük heyelanlar aynı zamanda topoğrafyada derin izler bırakırlar. Türkiye’de en fazla görülen yerler Karadeniz Bölgesi özellikle Doğu Karadeniz şerididir. Bu bölgede yamaçlar daha dik, yağış miktarı daha fazladır.

Ülkemizde heyelan olaylarının en çok görüldüğü dönem, ilkbahardır. Bunun da nedeni, bu mevsimin yurdumuzun birçok yerinde oldukça yağışlı geçmesidir. Yol yapımı, taş ve maden ocağı açılması, kum vb. inşaat malzemelerinin alınması, yamaçlardaki dengeyi bozmakta ve heyelanlara yol açmaktadır.

Bu nedenle dik yamaçlarda, yamacın dengesini bozucu bu tür faaliyetlere izin verilmemelidir. Yamaçlardaki bitki örtüsünün korunması ve çıplak alanların ağaçlandırılması da heyelan oluşumunu büyük ölçüde önler. Bunlar dışında heyelan tehlikesi olan yerlerde yerleşime izin verilmemelidir. Yol yapımı esnasında, yolun heyelan olabilecek yamaçlardan ve yerlerden geçirilmemesine özen gösterilmelidir.

Genel olarak heyelan terimi ile açıklanan bu hızlı kütle hareketleri asıl heyelanlar, göçmeler ve toprak kaymaları olmak üzere üç tipe ayrılabilirler.

Bunların oluşumunda su, hazırlayıcı bir rol oynar. Fakat asıl heyelan kütlesi, su ile hamurlaşmış halde değildir. Kuru bir kütle halinde, fakat kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirmiştir. Bu tip heyelanlar Türkiye’de sık sık oluşurlar. Bu heyelanların en büyük olanları, genellikle bol yağışlı ve dik eğimli sahalarda, özellikle kuvvetle yarılmış, nemli ve litoloji bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuştur.

Göçmeler

Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar. Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yüzeyleri boyunca dönerek yer değiştiren kısımlardan oluşur. Kayan kısımlardan her biri, geriye doğru çarpılır. Bunun sonucunda, kayan kütlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların yüzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır. Yamaçların alt kısımlarının akarsular, dalgalar gibi etkenler tarafından fazla oyulması göçme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir.

Toprak kaymasını etkileyen faktörler

1) Kuvvetli eğim: Eğim, heyelan ve toprak kaymalarını oluşturan en önemli faktörlerdendir. Çünkü yamaç eğimi arttıkça yamaçtaki kütleler daha kolay yer değiştirir. Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgeleri eğim ve yükseltinin fazla olmasına bağlı olarak heyelanın sıklıkla görüldüğü yerlerin başında gelir. Yer şekillerinin daha sade ve eğimin az olduğu İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgelerinde ise heyelanlar daha azdır.

2) Yağış: Yağışın artması toprak kaymasını da artırır. Çünkü yağışlarla ya da kar ve buz erimesi sonucu tabakaların arasına sızan sular sürtünmeyi azaltarak kütlelerin kaymasına neden olur. Ülkemizdeki heyelan olaylarının büyük bir kısmı toprak neminin ve yağış miktarının fazla olduğu mevsimlerde oluşur.

3) Kaya ve toprakların özellikleri: Arazilerdeki killi taş ve topraklar bol miktarda su emerek yumuşar. Toprakların gözenekli yapıda olması da tabakaların arasına suların sızmasına neden olur. Bu durumun görüldüğü yerlerde heyelanlar fazladır. Buna karşılık suyu emmeyen sert kütlelerin bulunduğu arazilerde heyelan oluşumu azdır.

4) Tabakaların durumu: Tabakaların eğim yönünde uzanması heyelan olayını artırır.

5) Yerçekimi: Yamaçta bulunan kütleler yerçekimine bağlı olarak aşağıya doğru çekilir. Çekim gücü sürtünmeyi aştığı anda kütleler hareket eder.

6) Doğal afetler-Beşeri faktörler: Deprem, sel gibi doğal etkenler de heyelanı artırmaktadır. Ayrıca yol, tünel, baraj yapım çalışmaları yamaçların doğal dengesini bozarak heyelanlara neden olur.

Toprak kaymasından korunma yolları nelerdir?

* Dik ve çıplak yerler bitki örtüsü ile kaplanmalıdır. Zemin sertleştirilmelidir.

* Yolların heyelan bölgelerinden uzağa yapılmasına çalışılmalıdır.

* Dik yerlerin etek kısımları fazla kazılıp oyulmamalıdır. Gerekirse destek duvarı yapılmalıdır.

* Akar su yatakları dayanıklı duvarla kontrol altına alınmalıdır.

* Yol yapımında yarmalar fazla dik ve derin açılmamalıdır.

* Arazi çalışmaları yapılarak heyelan ihtimali fazla olan yerlerin yerleşime açılmaması gerekir.

* Ağaçlandırma yapılması da toprak kayması riskini en aza indirir.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ