karstik asindirma biriktirme sekilleri ders notlari

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

KARSTİK AŞINDIRMA BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

Karst topoğrafyası, karbondioksitli suların başta kireçtaşı olmak üzere jips, kaya tuzu ve kalker gibi eriyebilen kayaları eritmesi ile oluşmaktadır. Esas itibariyle, karst topoğrafyası, kireçtaşı veya kalkerlerin erimesi ve suda eriyik halde bulunan kalsiyum bikarbonatın suyun buharlaşması ile tekrar CaCO3 çökelmesi sonucunda meydana gelmektedir.

Karstik şekillerin oluşmasında etkili olan faktörler:

 1.İklim ( Sıcaklık- yağış),            

2.Tabakaların yapısı      

3.Eğim,                                     

4.Yükselti,  

Karstik şekiller nemli ve sıcak iklim bölgelerinde daha yaygındır. Çünkü Sudaki   karbondioksit erimeyi kolaylaştırır ve arttırır.

Karstik Alanların Özellikleri

• Çıplak zeminler geniş yer tutar.
• Toprak erimeler sonucunda oluşan çukurlarda toplanmıştır.
• Karstlaşmış kayaların yüzeyi su bakımından fakirdir.
• Tarım olanakları sınırlıdır.
• Yerleşmeler az ve dağınık topraklara bağlı olarak serpilmiştir.

Akdeniz Bölgesinin batısı, Güney Ege, Kuzeydoğu Anadolu başta olmak üzere ülkemizin beşte biri bu özelliğe sahiptir. Ülkemizde karstik şekillerin yaygın olduğu bölgemiz Akdeniz bölgemizdir. Ayrıca Çankırı, Sivas (Zara), Erzincan yöreleri de karstik yörelerdir. Bunun nedeni buradaki arazinin jips, kalker gibi eriyebilen kayalardan meydana gelmesidir. Antalya ovası karstik bir ovadır. Akdeniz bölgesindeki akarsular yaz mevsiminde Ege’deki akarsulara oranla biraz daha fazla akıma sahiptirler. Bunun nedeni Akdeniz’deki akarsuların kaynak suları ile beslenmesidir.

KARSTİK AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

LAPYA:Karstik arazilerde, yağışlar sonucunda yeryüzüne düşen sular, kireçtaşlarını aşındırarak oyuklar ve yarıklar oluşturur. Bunlara lapya denir.

Lapyalar en küçük karstik çözünme şekilleridir. Toroslar’da, Bolkar Dağları ile Aladağlar’ın yamaçlarında bu tür şekiller yaygın olarak görülür. 

DOLİN:Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek dolinleri oluştururlar. Derinlikleri birkaç metredir. Çapları ise birkaç yüz metreyi bulabilir. Göller Yöresi’nde, Geyik ve Bolkar Dağları ile Aladağlar üzerinde, İç Anadolu’nun güneyindeki Obruk Plâtosu’nda sayısız örnekleri vardır. 

UVALA: Karstik sahalarda dolinler zamanla genişleyerek uvaladenilen şekilleri oluştururlar.

POLYE: Uvalalar da genişleyip birleşirlerse polye adı verilen şekilleri meydana getirirler. Ülkemizdeki bazı ovalar polye ovası özelliğindedir.

Bunların en önemlileri :Muğla, Elmalı, Kestel, Çeltikçi, Suğla, Bozova, Kızılova, Bademağacı, Kızılkaya, Seki ve Gembos polyeleridir.

DÜDEN:Polyelerin tabanlarında veya kenarlarında suların dibe daldığı yerlere düden ya da su yutan denir.

Antalya çevresinde yaygındır. Yağışın bol olduğu aylarda yeraltı sularının yükseldiği dönemlerde düdenlerden sular yüzeye çıkabilir. Bu Düden suyu yeraltından akarak Düden başında yüzeye çıkar.

OBRUK:Yer altındaki mağara ve galeri tavanlarının çökmesiyle oluşmuş derin karst kuyularıdır. Obrukların bazılarının tabanlarında sular birikmiştir ve obruk gölleri meydana gelmiştir.

Ülkemizin özellikle Konya Bölümü’nde obruklar yaygın olarak görülür. Bu bölümde Kızılören, Timraş, Kuruobruk ve Çalıdeniz obrukları en çok bilinenlerdir.

Ayrıca Akdeniz Bölgesi’nde Akseki’nin doğusunda çok derin obruklar bulunur. Silifke’nin doğusundaki Cennet - Cehennem obrukları turistik açıdan önemlidir.

MAĞARALAR:Karstik alanlarda yer altı sularının eritmesi sonucu oluşan doğal yer altı boşluklarına mağara denir.

Bu mağaralar birer turizm alanıdırlar. En tanınmış olanları Damlataş (Alanya), Karain (Antalya), İnsuyu (Burdur), Dim (Alanya), Zindan (Isparta), Dilek kuyu (Mersin) ve Narlı kuyu (Mersin) mağaralarıdır.

KÖR VADİ: Karstik yörelerdeki akarsular bir düdende kaybolarak akışını yeraltında sürdürür. Bu akarsuların yeryüzünde süreklilik göstermeyen vadilerine kör (çıkmaz) vadi denir.

TÜNELLER VE DOĞAL KÖPRÜLER:Karstik alanlarda yeryüzündeki sular yer altına sızarlar ve tabakaların bu sularla çözünmesi sonucu tüneller oluşur.

Özellikle, Akdeniz Bölgesi’nde bu tüneller sıkça görülür. Buralardaki bazı akarsular, akışlarının bir kısmını yer altındaki bu tünellerle gerçekleştirirler. Yer altında oluşan bu tüneller yer yer çökerek doğal köprüler oluştururlar. Örneğin, Silifke’nin kuzeydoğusunda Göksu nehri üzerindeki Yerköprü bu şekilde oluşmuştur. Uzunluğu 500 m kadardır.

KARSTİK BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ:

Kalsiyum bikarbonat suyla temas ettiğinde karstik kayaçların yapısında bulunan bikarbonatın içindeki karbondioksit ayrılır ve kalsiyum karbonat çökelir. Böylece birikim şekilleri oluşur.

Bu şekiller sadece yer altı suların yüzeye çıktığı ve havayla temas ettiği yerlerde oluşur.

SARKIT:Mağaranın tavan kesiminde sızan kireçli suların bitki kökü veya buna benzer bir çıkıntı boyunca akarken buharlaşması ve suyun bünyesindeki kirecin birikmesi ile oluşur.

Bunlar mağara tavanından sarkarlar.

DİKİT:Mağara tavanından tabana damlayan suların bünyesindeki kirecin birikerek yükselmesi ile oluşurlar.

SÜTUN:Sarkıt ve dikitlerin zamanla birleşmesi sonucu oluşurlar.

TRAVERTEN:Yeraltı sularının yeryüzüne çıkması ve içlerinde çözünmüş halde bulunan maddelerin çökelmesi ya da birikmesi ile oluşurlar. İçeriğindeki maddelerin özelliğine göre renk alırlar. Antalya ve Pamukkale travertenleri bunun en güzel örnekleridir.

 
 

Karstik yeryüzü şekili: Kireçtaşı, alçıtaşı, kaya tuzu, dolomit gibi suların etkisiyle kolayca çözünebilen kayaların karbondioksitli suların eritmesi veya suda erimiş maddelerin çökelmesi sonucu oluşan yer şekillerine Karstik şekillerdenir. Bu şekillerin oluşabilmesi için mutlaka karstik sular ve eriyebilen kayalar gereklidir.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ