dunyanin sekli ve sonuclari ders notlari

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

DÜNYAMIZ VE EVREN ,DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI

 Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş

sisteminde yer alır.

DÜNYAMIZ ve EVREN

Evren: İçinde milyarlarca gökcisminin bulundu-ğu sonsuzluk ve onun içindeki varlıklar bütünü-dür. Evren içerisindeki cisimlerin başlıcaları şunlardır.

Yıldız: Sahip oldukları enerji ile çevresine ısı ve ışık veren gök cisimleridir. Güneş bir yıldızdır.

Gezegen: Bağlı olduğu yıldız ve kendi ekseni etrafında dönen, ısı ve ışık saçmayıp bağlı olduğu yıldızdan aldıkları ışıkları yansıtan gök cisimleridir. Dünya, Merkür.

Uydu: Gezegenlerden küçük onların çevresinde dönen gökcisimleridir. Ay.

Nebula: Evrendeki kızgın gaz ve toz bulutlarıdır. Andromeda.

Meteor: Atmosfere girince ateş külçesi duru-muna dönüşen Evrendeki başıboş dolaşan kayaçlardır.

Galaksi: Birden fazla yıldız sisteminin oluştur-duğu büyük sistemlerdir. Güneş sisteminin yer aldığı Samanyolu Galaksisi.

Yıldız Sistemi: Bir yıldız ve onun çekim gücünün etkisi altındaki gezegenler ve diğer gökci-simlerinden oluşan sistemlerdir. Güneş sistemi.

Güneş Sistemi: Güneş’in çekim gücü etki-sindeki 9 gezegen, uyduları ve diğer gökcisim-lerinin oluşturduğu bir sistemdir. Güneş sisteminde yer alan gezegenlerin uzaklık ve büyüklük sıralanışı şöyledir.                                   

DÜNYA' NIN ŞEKLİ VE BOYUTLARI

Bilim ve teknolojik seviyeye bağlı  olarak, İlk Çağ’da Dünya’mızın şekli, değişik

biçimlerde tahmin ediliyordu. Dünya’nın çevresi günümüzden yaklaşık 2.200 yıl önce

Erotostenes tarafından hesaplanmıştır. Erotostenes Mısırın İskenderiye şehrinde yaşamaktaydı. İskenderiye’de güneş ışınları dik gelmiyordu.

 Bir  yolculuğu sırasında 21 Haziran tarihinde güneş ışınlarının Aswan’daki bir kuyunun tam dibine düştüğünü görünce Dünya’nın çevre uzunluğunu hesaplayabileceğini anlamıştır. Aynı tarihte İskenderiye’de güneş ışınlarının yere düşme açısını hesaplayan Erotostenes iki kent arasındaki  açının 7.2 derece olduğunu bulmuştur. Sonra bu iki kent arasını  ölçtürerek yaklaşık 5,000 stadia (925 km) olduğunu öğrendi. Bu değerlerden yola çıkan Erotostenes Dünya’nın çevresini 46,250 km  olarak hesaplamıştır.

Orta Çağ’da özellikle Türk-İslam dünyasında matematik coğrafyada görülen gelişmelerle meridyenlerin uzunlukları  ölçülmüş ve Yer’in yuvarlak olduğu anlaşılmıştır. 16. y.y.’da Kopernik’ten sonra Yer’in şekli, Güneş çevresindeki hareketleri ve yörüngesi konularında önemli gelişmeler sağlanmıştır. Önce elipsoit ve  daha sonra da yuvarlak olarak  bilinen Yer’in şeklinin, 18. y.y.’da yapılan hassas ölçmeler sonucunda tam olarak yuvarlak olmadığı anlaşılmıştır.

Dünya' nın şekli tam bir küre olmayıp kutuplar-dan biraz basık, Ekvator bölgesinde ise daha şişkin küreye yakın bir şekildir. Dünya’ nın bu özel şekline GEOİD denir.

Dünya ile ilgili tespit edilmiş başlıca boyut bilgileri şunlardır:

Ekvator çevresi 40.076 km

Kutuplar çevresi 40.009 km

Ekvator yarı çapı 6.377 km

Kutup yarıçapı 6.356 km

Basıklık oranı 1/297

Yüzölçümü 510 milyon km2

Hacmi 1.083.320.000 km3

Özel Paraleller:Bazı paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı olarak doğa tarafından belirlenmiştir.

Bunlar :Ekvator,Dönenceler,Kutup Daireleri,KutupNoktaları                                                            

EKVATORUN ÖZELLİKLERİ:                            

1.En uzun paraleldir.

2.Güneşin önünden en hızlı geçen noktaların  oluşturduğu paraleldir.

3.Dünya'nın eksen çevresindeki dönüş hızı   Ekvator'da yaklaşık 1670 km/saat'tir.

4.Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır.

5.Yıl boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır.

6.Yükseltici hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır.

7.Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine  eşit ve 12'şer saattir.

Dönencelerin Özellikleri

1.Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen  Dönenceler,

2.23 27' Kuzey ve Güney paralelleridir.

3.Kuzey Yarım Küre'dekine Yengeç Dönencesi,  Güney Yarım Küre'dekine

4.Oğlak dönencesi denir.

5.Orta kuşak ile Tropikal kuşağı birbirinden ayırırlar.

6.Güneş ışınlarının düz zeminlere dik geldiği en son noktalardır.

7.Yengeç Dönencesi 21 Haziran'da, Oğlak   Dönencesi 21 Aralık'ta

8.Güneş ışınlarını dik açı ile alır.

Kutup Noktalarının Özellikleri

1.90. Kuzey ve Güney paralelleridir.

2.Güneş ışınlarının düz zeminlere en dar açıyla geldiği yerlerdir.

3.Sürekli soğuk olduğundan kutuplar ve çevresinde yıl boyunca termik yüksek basınç kuşakları oluşur.

4.Aydınlanma çemberinin 21 mart ve 23 Eylül'de teğet geçtiği yerlerdir.

5.Bir yıl içinde 6 ay sürekli gündüz, 6 ay sürekli gece yaşanır.

6.Çizgisel hızın sıfır, yerçekiminin en fazla olduğu yerlerdir.

Kutup Dairelerinin Özellikleri

1.Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Kutup Daireleri,

2.6633' Kuzey ve Güney paralelleridir.

3.Kutup kuşağı ile Orta kuşağı birbirinden ayırırlar.

4. Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirdiği ve 21 Haziran ile 21    Aralık'ta teğet geçtiği paralellerdir.
 5.      21 Haziran'da Kuzey Kutup Dairesi'nde,  21 Aralık'ta Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır.

Dünyanın  Geoid Şekline Bağlı Sonuçlar:

1.Dünya'nın  geoid şekli nedeniyle, yerçekimi Ekvator'dan kutuplara doğru artar

2.Dünya, geoid değil de küre şeklinde olsaydı, yerçekimi Dünya'nın her yerinde aynı olurdu.

3.Dünya'nın geoid şekli nedeniyle Ekvator diğer paralellerden ve meridyenlerden daha uzundur. Dünya küre şeklinde olsaydı, Ekvator  çevresi (kutupları çevreleyen iki meridyenin uzunluğu) birbirine eşit olurdu. Ekvator çevresi =40.077 km Kutuplar çevresi=40.009 km 

DÜNYA' NIN ŞEKLİNİN  SONUÇLARI

1.Dünyanın bir tarafı gece diğer tarafı gündüzdür.

2.Ekvator’dan kutuplara gidildikçe yerçekimi artar.

3.Güneş ışınlarının düşme açısı ekvatordan  kutuplara gidildikçe daralır.

4.Meridyenlerin arası kutuplara gidildikçe daralır.            

5.Yeryüzünden yükseldikçe görülen alan genişler.

6.Dünya’ nın dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. (Ekvator'da 1670 km/saat Kutuplarda O km/saat)

7.Kuzey kutbundan güneye gidildikçe Kutup Yıldızının görünüm açısı küçülür.

8.Doğuya gidildikçe Güneş daha erken batar.

9.Dünya’nın bir yarısında gece diğer yarısında gündüz yaşanır.

10. Ay tutulmasında Dünya’nın gölgesi Ay üzerine daire biçiminde düşer.

11. Ekvator'dan kutuplara doğru sıcaklık azalır.

12. Ekvator çemberi, meridyenlerden ve paralellerden daha uzun olur. 

Örnek: (1993/ÖYS)

İki meridyen arasındaki uzaklığın Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalmasının nedeni, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dünya’nın şeklinin geoid olması

B) Meridyen boylarının eşit olması

C) Paraleller arasında kalan meridyen yay-larının eşit olması

D) Eksenin Ekvator düzlemini dik kesmesi

E) Ekvator düzlemi ile eklipliğin çakışmaması

13.Dünya'nın küreselliği nedeniyle, Kutup Yıldızı'nın görünüm açısı Kuzey Kutbu'ndan Ekvator'a doğru daralır. Bu nedenle 60. Kuzey paralelinde 60° açı ile görülen Kutup Yıldızı Güney Kutbu'nda görülmez.

14.Dünya'nın küreselliği nedeniyle hep aynı yönde hareketle başlangıç noktasına ulaşılır. 1519 yılında Macellan tarafından, hep batıya gidilerek çıkış noktasına varılabileceği düşüncesi ile İspanya'nın Cadiz Körfezi'ndeki Sancular Limanı'nda başlatılan ve aynı  limanda 1522 yılında son bulan Dünya seyahati ile bu sonuca ulaşılmıştır.

15. Ekvator çevresinde termik alçak basınç  alanı,  kutuplar çevresinde termik yüksek basınç alanı oluşur. 

16. Dünyanın ekseni etrafındaki dönüş hızına bağlı olarak, güneşin doğuş ve batış saatlerinde ufuk üzerinde kalma süresi Ekvator’dan kutuplara doğru artar. 

17.Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.

18. Paralellerin boyları kutuplara gidildikçe küçülür.

Konu ile ilgili ayrıntılı notlar ve çözümlü soruları aşağıdaki linkte bulabilirsiniz...

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ