basinc ve ozellikleri ders notlari

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

BASINÇ VE ÖZELLİKLERİ 

Atmosfer çeşitli gazların karışımıdır. Her madenin olduğu gibi gazların da bir ağırlığı vardır. Atmosferi oluşturan gazların yere uygulamış olduğu basınca ,hava  veya atmosfer basıncı denir. Basıncı  ölçen alete barometre denir. Basıncın birimi milibardır. Basıncı sürekli ölçerek kaydeden alete barografdenir.

        
                                          BAROMETRE 

Atmosfer basıncı, derecesine göre üçe ayrılır:

1-Normal Hava Basıncı: 45° enleminde, deniz seviyesinde, 15°C sıcaklıkta, 1 cm2’ik alan üzerine hava kütlesinin yaptığı  basınca   normal hava basıncı denir. Normal hava basıncının değeri 760 mm yada 1013 milibar (mb)’dır. 

Toriçelli yukarıdaki şartlarda yapmış  olduğu deneyde, içi cıva dolu bir kaba, 1 cm2’lik ağzı kapalı havası boşaltılmış  cam boruyu dik olarak koyar. Atmosferdeki hava basıncının kap içerisindeki cıvaya yapmış  olduğu basınç sonucunda, cıva cam boru içinde, 760 mm (76 cm) yükselmiştir. 

 2-Yüksek Basınç (Antisiklon):1013 mb’dan daha yüksek olan basınca yüksek basınç  denir.  Yüksek  basıncın görüldüğü yerlerde daima  alçalıcı havahareketleri  vardır.   Alçalan hava, yere çarparak çevreye doğru yayılır.

Yani yüksek basınç alanlarında hava hareketlerinin yönü merkezden çevreye doğrudur.Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesinden dolayı, merkezden çevreye doğru olan bu hava hareketi yön değiştirir. Hava kütleleri Kuzey Yarımküre'de sağa,Güney Yarımküre’de sola doğru sapmaktadır.

3-Alçak Basınç (Siklon):1013 mb’dan daha alçak olan basınca  alçak basınç denir. Alçak basıncın görüldüğü yerlerde daima yükselici hava hareketleri vardır. Hava kütleleri  basıncın azaldığı merkeze doğrudur. Yani alçak basınç alanlarında hava  hareketlerinin yönü çevreden merkeze doğrudur ve buradan yükselir.

Dünya’nın  kendi   ekseni etrafında dönmesinden dolayı,   hava hareketininyönünde sapmalar olur.

Havakütleleri Kuzey  Yarımküre'de  sağa,GüneyYarımküre’de sola doğru sapmaktadır.

BASINÇ ALANLARININ ÖZELLİKLERİ

Alçak basınç alanlarında

Yükselici hava hareketi vardır.Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.Yıllık yağısı fazla olan yerler.Gökyüzü kapalı-bulutluYerin ısı kaybı azdır. Sıcaklık farkı az.Bitki örtüsü gürdür.
 

Yüksek Basınç alanlarında

Alçalıcı hava hareketi vardır. Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur. En az yağışlı yerler Gök yüzü açık. Yerin ısı kaybı fazla. Sıcaklık farkı fazladır. Bitki örtüsü cılızdır.
 

İzobar Haritaları:Haritalarda basıncın yeryüzündeki dağılışını göstermek için izobar(eş basınç) eğrilerinden yararlanılır. İzobar eğrileri, yeryüzünde aynı basınç değerlerine sahip noktaların birleştirilmesi ile elde edilir. 

BASINCI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1.Sıcaklık:Isınan havanın molekülleri birbirinden uzaklaşır, hava genişler, hafifler ve yükselir. Yükselen havanın yere uygulamış  olduğu basınç azalır. Dolayısıyla sıcaklığın artmasıyla basınç azalır.

Ekvator ve çevresi, güneş ışınlarını yıl içerisinde daima dik ve dike yakın  açılarla aldığı  için, sıcaklık değerleri her mevsim yüksektir. Sıcaklığın her mevsim yüksek olmasından dolayı sürekli alçak basınç alanlarıdır.Soğuyan havanın hacmi daralır, sıkışır,  ağırlaşır  ve alçalmaya başlar. Alçalan havanın yere yapmış  olduğu basınç da artar. Kutuplar ve çevresine güneş ışınları daima yatay açı ile düşer. Ayrıca yılın belli zamanlarında, güneş hiç doğmadığı için sıcaklık değerleri düşüktür. Kutuplar ve çevresinde sıcaklık her mevsim düşük olduğu için sürekli yüksek basınç alanıdır.Sıcaklık ile basınç arasında ters orantı vardır.

2. Yerçekimi: Maddenin ağırlığını yerçekimi belirler. Dünya’nın geoid şeklinden dolayı, Ekvator’dan kutuplara doğru yer çekimi, artmaktadır. Buna bağlı olarak atmosferin yere yapmış olduğu basınç değeri de enleme bağlı olarak değişmektedir. Teorik olarak yerçekiminin etkisi, Ekvator’dan kutuplara doğru atmosfer basıncını, arttırıcı rol oynamaktadır. Yerçekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır.

3.Yükselti:Deniz seviyesinden yükseldikçe atmosferin kalınlığı  ve gazların yoğunluğu azalmaktadır. Yoğunluğun azalmasına bağlı olarak, yükseldikçe basınç da azalır. Yükseldikçe basınç yaklaşık her 10,5 metrede 1 mm düşer


Yükselti ile basınç arasında ters orantı vardır.

4-Dinamik Etkenler (Günlük Hareket): Hava kütlelerinin, sıcaklık dışında başka bir kuvvetle, alçalarak yığılması  veya yükselerek  seyrekleşmesi sonucunda da basınç  değerleri değişir.
Dinamik  etkenlerin rolü, atmosferi oluşturan gazların, atmosfer yoğunluğunu etkilemesi ile olur. Buna göre yoğunluğun artması ile basınç artar. Yoğunluğun azalmasınabağlı olarak, basınç da azalır.Örneğin Ekvator’dan yükselen hava kütlelerinin 30° enlemeleri çevresindealçalmasıyla Asor ve Hawaii gibi dinamik yüksek basınçlar oluşmaktadır. Yine 60° enlemleri civarında karşılaşan Batı rüzgârları ile Kutup rüzgârları yükselmeye uğrar.Burada İzlanda ve Aleut gibi dinamik alçak basınçlar oluşur.

Yoğunluk ile basınç doğru orantılıdır.

1 nolu kapta gazların miktarı fazla olduğundan yoğunluk fazladır. Yoğunluğun artması basıncı arttırır.

SÜREKLİ BASINÇ MERKEZLERİ:
Yeryüzünde Dünya’nın şekli ve günlük  hareketi sonucunda çeşitli  basınç kuşakları oluşmuştur. Bunlar bütün yıl varlıklarını sürdürürler.

1-TERMİK BASINÇLAR: Havanın ısınıp soğuması ile oluşan basınç türüne termik basınç denir.

a.Termik Alçak Basınç:  Isınan havanın hacmi genişler, hafifler ve yükselir.Yükselen havanın yere uygulamış olduğu basınç da azalır. Böylece sıcaklıktan dolayı bir basınç azalması  meydana gelir. Buna   termik alçak basınç   denir. Ekvator ve çevresinde yıl  boyunca sıcak  hava şartları  yaşandığından, burada sürekli termik alçak basınç alanı oluşur.


b.Termik Yüksek Basınç: Soğuyan havanın hacmi küçülür, sıkışır, ağırlaşır ve yere doğru çöker. Alçalan havanın yere uygulamış  olduğu basınç  da artar. Böylece havanın soğumasından dolayı atmosfer basıncı  artar. Bu basınç türüne de termik yüksek basınç adı verilir. Kutuplar ve çevresinde yıl boyunca soğuk hava şartları  yaşandığından, burada sürekli termik yüksek basınç alanı oluşur.

2-DİNAMİK BASINÇLAR:Dünyanın günlük  hareketine bağlı olarak  Atmosferi oluşturan
gazların alçalması  veya yükselmesine bağlı  olarak oluşan basınç  türüne dinamik basınç denir.

a.Dinamik Alçak Basınç:Hava  kütlelerinin karşılaşma sahasında çarpışarak yükselmeyezorlanırlar. Buna bağlı olarak atmosfer basıncı  da azalır. Böylece dinamik alçak basınç oluşur.
Kutuplardan   Kutup Rüzgârları  ile 30° lerden gelen Batı Rüzgârları  60° enlemleri civarında karşılaşırlar. Çarpışan bu iki hava kütlesinin yükselmesi, atmosferbasıncının düşmesine neden olur. Böylece 60° enlemleri çevresinde sürekli dinamik alçak basınç alanı oluşur.

b.Dinamik Yüksek Basınç:  Atmosferi  oluşturan gazların dinamik etkenlerle
yeryüzüne doğru alçalmasına bağlı  olarak atmosfer basıncı da artar.  Böylece
dinamik yüksek basınç oluşur.
Ekvatorda ısınıp yükselen hava kütleleri, Troposfer’in üst kısımlarından kutuplaradoğru hareket ederler. Dünya’nın dönmesine bağlı  olarak yön değiştiren bu hava kütleleri, 30° enlemleri üzerinde birikirler. Burada biriken havanın yoğunluğu artar ve bundan dolayı  alçalmaya zorlanır. Havanın yere doğru alçalması,  yere uygulanan basıncın artmasına neden olur. Böylece 30° kuzey ve güney enlemleri çevresinde sürekli dinamik yüksek basınç alanı oluşur.

TÜRKİYE ÇEVRESİNDE ETKİLİ OLAN BASINÇ MERKEZLERİNİN ÖZELLİKLERİ:

YÜKSEK BASINÇLAR:

1)Sibirya Termik Y.B:60° enlemlerinde oluşmuştur. Türkiye’de kışın etkilidir. Etkili olduğu dönemlerde kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer. Türkiye’ye Kuzeydoğudan sokulur.
 

2)  Asor Dinamik Y.B:30° enlemlerinden kaynağını alır. Türkiye’de bütün yıl etkilidir. En fazla yazın etkilidir. Etkili olduğu yaz mevsiminin kurak olmasının başlıca sebebidir (Alçalıcı hava hareketinden dolayı). Bu basıncın etkisiyle Ege Kıyıları boyunca kuzeyden esen Etezyen rüzgarı oluşur. Yurdumuza kuzeybatıdan sokulur.

ALÇAK BASINÇLAR

1)İzlanda Dinamik A.B:60° enleminde kaynağını alır. Türkiye’de kışın etkilidir. Etkili olduğu dönemde kışlar ılık ve yağışlı geçer. Kuzeybatıdan sokulur.

2)Basra Termik A.B:(30° Kuzey) Türkiye’de yazın ekilidir. Yurdumuza Güneydoğu Anadolu Bölgesinden itibaren sokulur ve sıcaklığı artırır. 

Termik Basınçlar (0-90) Isınma ve soğumayla (dünyanın şekl.)  -Termik AB sıcak çekirdekli siklon -Termik YB soğuk çekirdekli antisiklon Kutup

Dinamik Basınçlar (30-60) - Dünyanın günlük hareketiyle - Dinamik YB sıcak çekirdekli antisiklon - Dinamik AB soğuk çekirdekli

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ