DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ!
Ögelerin Dizilişine Göre Cümle Çeşitleri
Ögelerin dizilişine göre cümle çeşitleri nelerdir? Ögelerin dizilişine göre cümlelere örnekler, açıklamalar ve konu anlatımı.
ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
Türkçede temel cümle yapısı şu şekilde sıralanır: Özne, tümleç, yüklem
Cümlenin temel öğesi olan yüklem sonda bulunur, yardımcı öğeler ise baştadır, işte yüklemin (temel öğenin) bulunduğu yere göre cümleler ikiye ayrılır:
1) Kurallı (Düz) Cümle
Yüklemi sonda bulunan cümlelere kurallı (düz) cümle denir.
Türkçede cümleler genelde kurallı cümle şeklindedir. Yani cümlelerde yüklem genellikle sonda bulunur.Yüklemi ister isim ister fiil olsun yüklemi sonda olan her cümle kurallıdır.
>”Altının kıymetini sarraf bilir.” atasözünde “bilir” yüklemi çekimli bir fiildir ve sonda bulunduğundan bu cümle kurallıdır.
> Ne söylediğin kadar, nasıl söyledin de önemlidir.
cümlesinde “önemlidir” yüklemi ek fiille çekimlenmiş bir isimdir ve sonda bulunduğundan bu cümle kurallıdır.
> Güneş karşı tepelerin ardından doğmak üzeredir.
cümlesinde yüklem “doğmak üzeredir” edat grubudur ve cümlenin sonunda bulunduğundan bu cümle kurallı bir cümledir.
> Bu adam, benim babam.
cümlesinde yüklem olan “benim babam” sözcük grubu belirtili isim tamlamasıdır ve cümlenin sonunda bulunduğundan bu cümle kurallı bir cümledir.
> Bu, öğrencilere kök söktüren bir soruydu.
cümlesinde yüklem “öğrencilere kök söktüren bir soruydu” sıfat tamlamasıdır ve cümlenin sonunda bulunduğundan bu, kurallı bir cümledir.
Örnek Soru
Aşağıdaki dizelerden hangisi kurallı cümledir?
A) İtibar olmazmış yüzü gülene,.
B) Canım kurban olsun kadir bilene.
C) Kefen yetişmezmiş garip ölene.
D) Beni yârin çevresine saralar.
Çözüm :
Yüklemi sonda bulunan cümleler kurallı cümledir. Buna göre A, B ve D seçeneklerinde yüklemler cümlenin sonunda değildir. Fakat D seçeneğinde “saralar” yüklemi cümlenin sonunda bulunduğu İçin bu cümle kurallı cümledir.
Cevap D
2) Devrik (Kuralsız) Cümle
Yüklemi sonda bulunmayan cümlelere devrik (kuralsız) cümle denir.
Bu tür cümlelerde yüklem, cümlenin başında veya ortası ndadır.
> “Güvercinler neşeyle uçuyor gökyüzünde.” cümlesinde yüklem olarak kullanılan “uçuyor” fiili, cümlenin sonunda olmadığıdan bu cümle devrik cümledir.
> Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle.
cümlesinin yüklemi olan “uçtuk” fiili cümlenin sonunda olmadığı için bu cümle devrik cümledir.
> Dedem koynunda yattıkça benimsin ey güzel toprak!
cümlesinin yüklemi olan “benimsin” zamiri, cümlenin sonunda olmadığı için bu cümle de devrik cümledir.
Örnek Soru:
Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul! Görmedim gezmediğim, sevmediğim bir yer Ömrüm oldukça gönül tahtına keyfince kurul! Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer. Fatma’nın okuduğu şiirin hangi dizelerinde devrik cümle kullanılmıştır?
A)1 – 2
B) 2 – 3
C) 3 – 4
D) 1 – 4
Çözüm :
Yüklemi sonda bulunmayan cümleler devrik cümledir. Şiirin mısralarını incelediğimizde; 1. ve 2. dizelerdeki “baktım” ve “görmedim” yüklemleri cümlenin sonuna gelmemiş. Bu yüzden bu iki mısra öğelerinin dizilişine göre devrik cümledir. Fakat 3. ve 4. dizelerin yüklemleri ise cümlenin sonundadır. Bu yüzden bu cümleler öğelerinin dizilişine göre kurallıdır.
Cevap A
UYARI
Bazı cümlelerde cümlenin temel öğesi olan yüklemin söylenmediği görülür. Bu şekildeki cümlelere “eksiitili cümle” denir. Eksiltili cümlelerde yargı bildiren sözcüğün yani yüklemin ne olduğu okuyucunun yorumuna bırakılır.
> Trenin pencerelerinde gülümseyen kadınlar, el sallayan çocuklar…
> Trenin birdenbire salıverdiği yoğun bir buhar…
cümlelerinde yüklem yoktur. Ancak cümlenin anlamından hareketle “vardı, yayılıyordu” gibi bir yargının verilmek istendiğini anlıyoruz. Dolayısıyla bu cümleler eksiltili cümlelerdir.
Bazı sıralı cümlelerde birinci cümlenin yüklemi söylenmezse cümle yine eksiltili olur.
> Yaz tatilinde üç beş kitap, çok sayıda film seyredebildi.
cümlesinde “üç beş kitap” sözü yükleme bağlanmamıştır. Fakat biz cümleye “okuyabildi” gibi bir yüklem getirebiliriz. Dolayısıyla okuyucunun yorumuna bırakılan bu cümle de eksiltili cümledir.
Ziyaretçi sayısı gün geçtikçe artan Sınıf Evrakları Com; kullanıcıların bilgisayar, tablet, veya telefon üzerinden ders ve ödevlerle ilgili yaşadıkları sorunlara kolayca çözüm bulmalarına yardımcı olmayı amaç etmiş ve bu sorunları en açıklayıcı ve anlaşılır bir dille takipçilerine sunan bir sitedir. Kullanıcılar sitemizdeki yararlı bilgilerden yararlandıkça tekrardan sitemizi ziyaret etmektedirler.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder