Birleşik Sözcüklerin Yazımı İle İlgili Kurallar ve Örnekler - Ders Kitabı Cevapları

Yeni Yayınlar

Mayıs 01, 2018

Birleşik Sözcüklerin Yazımı İle İlgili Kurallar ve Örnekler

Edit
 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Birleşik Sözcüklerin Yazımı İle İlgili Kurallar ve Örnekler 

Birleşik sözcükler nasıl yazılır? Bitişik ve ayrı yazılan bileşik sözcükler nelerdir? Birleşik sözcüklerin yazımı kuralları ve örnekler.


Birleşik Sözcüklerin Yazımı
Birleşik sözcükler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır:

A- Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler
1. İki sözcük birleşirken ses düşmesi olursa sözcükler bitişik yazılır:

> kayın ana ⇒ kaynana

> pazar ertesi ⇒ pazartesi

> ne asıl ⇒nasıl

> kahve altı ⇒ kahvaltı…

2. “Etmek ve olmak” yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik sözcüklerde herhangi bir ses düşmesi veya ses türemesi olursa bitişik yazılır:

> kayıp olmak ⇒ kaybolmak (ses düşmesi)

> emir etmek -⇒ emretmek (ses düşmesi)

> af etmek ⇒ affetmek (ses türemesi)

> hâl olmak ⇒ hâllolmak (ses türemesi)

3. Fiil kök ya da gövdelerine -(e)bilmek, -(ı) vermek, -(e) yazmak, -(a) kalmak, -(e) gelmek, -(a) durmak fiilleri getirilerek yapılan kurallı birleşik fiiller daima bitişik yazılır:

> düşünebilmek, yazıvermek, öleyazmak, donakalmak, süregelmek, bakadurmak…

4. Sözcüklerin her ikisi veya ikincisi birleşme sırasında anlamını yitirirse bu tür birleşik sözcükler bitişik yazılır:

> Bitki adları: aslanağzı, keçiboynuzu, kuşburnu…

> Hayvan adları: danaburnu, karafatma, karadul…

> Hastalık adları: itdirseği, delidana…

> Alet ve eşya adları: kargaburnu …

> Yiyecek adları: dilberdudağı (tatlı), tavukgöğsü (tatlı), kadınbudu (köfte) …

> Oyun adları: beştaş, dokuztaş, üçtaş …

> Gök cisimlerinin adları: Büyükayı (yıldız kümesi), Samanyolu (yıldız kümesi)…

> Renk adları: kavuniçi, vişneçürüğü, yavruağzı …

5. Dilimizde her iki ögeside asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan sözcükler de vardır:

> “Baş” sözcüğüyle oluşturulan birleşik sözcükler: başçavuş, başhekim, başsavcı…

> “Başı” sözcüğüyle oluşturulan birleşik sözcükler: aşçıbaşı, elebaşı, onbaşı…

> “Oğlu, kızı” sözcüğüyle oluşturulan birleşik sözcükler: çapanoğlu, elkızı, eloğlu…

> “Ağa, bey, efendi, hanım, nine, vb.” sözcüklerle kurulan birleşik sözcükler: ağabey, beyefendi, hacıağa…

UYARI
Biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhangi belgisiz sıfat ve zamirler bitişik yazılır.

6. “Alt, üst ve üzeri” sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan ve somut olarak yer bildirmeyen birleşik sözcükler bitişik yazılır:

> bilinçaltı, gözaltı, şuuraltı…

> akşamüstü, ayaküstü, suçüstü …

> akşamüzeri, öğleüzeri…

7. “Ev” sözcüğüyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır:

> basımevi, doğumevi, huzurevi,…

8. “Hane, name, zade” sözcükleriyle oluşturulan birleşik sözcükler bitişik yazılır:

> dershane, kahvehane, yazıhane

> seyahatname, beyanname, kanunname

> amcazade, teyzezade, dayızade

UYARI
Eczahane, hastahane, pastahane, postahane sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla eczane, hastane, pastane, postane biçiminde yazılmaktadır.

9. İki veya daha çok sözcüğün birleşmesinden oluşmuş kişi adarı, soyadları ve lakapları bitişik yazılır:

> Aydoğdu, Gülnihal, Abasıyanık, Atatürk…

10.İki veya daha çok sözcükten oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır:

> Gümüşhane, Acıpayam, Beşiktaş…

11. Ara yönleri belirten sözcükler bitişik yazılır:

> güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı…

12. Bütün bu maddelerin dışında kalıplaşmış birleşik sözcüklerde vardır. Bunlar bitişik yazılır.

> Ateşkes, albeni, çekyat, gecekondu, mirasyedi, şıpsevdi, dedikodu, oldubitti, kaptıkaçtı, uyurgezer, biçerdöver, okuryazar, ağaçkakan, barışsever, kuşkonmaz, çokbilmiş

B- Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler
1. Etmek, olmak, eylemek yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik sözükler de herhangi bir ses düşmesine veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır:

> alt etmek, arz etmek, not etmek…

> sağ olmak, hasta olmak, yok olmak …

2. Birleşme sırasında sözcüklerinden hiçbiri veya ikinci sözcüğü anlam değişikliğine uğramayan birleşik sözcükler ayrı yazılır:

> Köpek balığı, muhabbet kuşu, ayrık otu, küpe çiçeği, el sabunu, duvar saati, deniz yolu, hava yolu, su böreği, mercimek çorbası, Çoban Yıldızı, Gök taşı, süt dişi, kepçe kulak, gök bilimi, toplum bilimi, gece yarısı, hafta sonu…



3. Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması şeklindeki birleşik sözcüklerde renk adları ayrı yazılır:

> bal rengi, duman rengi, portakal rengi…

4. Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır:

> açık mavi, açık yeşil, koyu yeşil…

5. Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarından sondaki ünvanlar hariç, şahıs adları ayrı yazılır: 

> Yunus Emre Mahallesi, Ziya Gökalp Bulvarı, Nene Hatun Caddesi, Fevzi Çakmak Sokağı …

6. “Dış, iç, öte, sıra” sözleriyle oluşturulan birleşik sözcükler ve terimler ayrı yazılır:

> ahlak dışı, yasa dışı, çağ dışı…

> ceviz içi, yurt içi, hafta içi…

> mor ötesi, sınır ötesi, kızıl ötesi…

> aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra…

7. “Ocak, yurt” sözcükleriyle yapılan birleşik sözcükler ayrı yazılır:

> sağlık ocağı, öğrenci yurdu, …

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder