Haritada ölçek nedir? Nasıl hesaplanır?

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Haritada ölçek nedir? Nasıl hesaplanır?

Kuşbakışı çizilmiş bir harita, belli bir ölçekle kağıda aktarılmıştır. Gerçek mesafe haritada belli bir oranda küçülmüştür. Peki, haritadaki ölçeğe göre hangi hesaplamalar yapılabilir?

Yeryüzünün bir parçasının gökyüzünden kuşbakışı görünümünün matematiksel yöntemlerle küçültülerek ve üzerine özel işaretler konarak bir düzlem üzerine çizilmiş şekline harita denir.

Yapılan bir çizimin harita özelliğini gösterebilmesi için çizimin belirli bir ölçek dahilinde yapılması gerekir. Harita üzerindeki iki nokta arasındaki uzunluğun, arazide aynı iki noktanın arasındaki ölçülen yatay mesafesine olan oranına ölçek denir. Her haritanın mutlaka bir ölçeği bulunur.

Haritada ölçek nedir? Nasıl hesaplanır?

Haritaların alt köşelerinde hangi ölçekte yapıldıklarını gösteren işaretler vardır (1:500000 – 1:250000 – 1:50000 – 1:25000 gibi). Bir haritada bu ölçeğin paydasında yer alan rakam ne kadar büyük olursa haritanın ölçeği o kadar küçük olur.

Yeryüzündeki detaylar harita üzerinde sembollerle gösterilir. Bu sembollerin ne anlama geldiği haritanın kenarında gösterilir. Sembollerin ve açıklamaların bulunduğu bu kısma lejant adı verilir. Lejant, haritanın okunmasını sağlar.

ÖLÇEK NEDİR?

Haritadaki küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, gerçek uzunluk ile harita uzunluklarının birbirine oranıdır.

Ölçekler, kesir ve çizik olmak üzere ikiye ayrılır;

A) Kesir Ölçek

Gerçek uzunluklar ile harita üzerindeki uzunluklar arasındaki oran kesirli rakamlarla ifade edilmişse bu tip ölçeklere ‘kesir ölçek‘ denir.

Örnek: 1: 1 000 000, 1 / 1 000 000 gibi,

Kesir ölçek, bir mesafenin kaç eşit parçada küçültüldüğünü ifade eder. Kesir ölçekte pay daima sabit olup 1’dir. Değişken paydadır. Kesrin paydası küçültme oranına eşittir. Pay, harita üzerindeki uzunluğu; payda ise arazideki uzunluğu ifade eder. Payın birimi ile paydanın birimi aynıdır. Kesir ölçeğinde, harita üzerindeki 1 cm’lik uzaklığın, gerçekte ne kadar olduğu paydada görülür.

Örneğin; bir haritanın köşesinde “Ölçek : 1/100″ olarak yer almış olsun. Bu kesir ölçeği, gerçek uzunlukların her birinin 100 kez küçültülerek düzlem üzerine geçirildiğini gösterir. 100 cm’lik gerçek uzaklık, haritada 1 cm’lik uzunlukla gösterilmiş demektir.

B) Çizgi (Çizik) Ölçek

Çizgi ölçek, haritanın bir köşesinde çizgi ile gösterilir. Harita üzerindeki uzunlukların gerçekte ne kadar olduklarının bir doğru üzerine işaretlenmesiyle oluşturulan ölçeklere ‘çizik ölçek’ denir. Çizik ölçeklerde sıfırın solunda kalan kısım daha küçük uzunlukları ölçmek için kullanılır. Haritalar çeşitli yollarla büyütülüp küçültülürse ölçekleri de değişir fakat bu haritalar üzerinde yazılı olan kesir ölçek değişmez. Bundan dolayı yanlış bilgi verir. Ancak çizik ölçeğin boyutu da haritanın büyültme ve küçültme oranında değişeceğinden her zaman doğru bilgi verir.

Kesirli ya da oranlı ölçeklerde, kesrin paydası büyüdükçe, haritanın gösterdiği ayrıntı azalır. Farklı bir söyleyişle kesrinin paydası küçük olan haritalar daha fazla ayrıntıya sahiptirler.

Örneğin; 1 / 100.000 ölçekli bir haritanın anlamı, harita üzerindeki 1 santimetrenin gerçekte 100.000 santimetre (1000 m.) olduğudur. 1 / 50.000 ölçekli bir haritada ise, 1 cm = 50.000 cm (500 m.)’dir. Özetle daha ayrıntılı bir harita istiyorsak, paydasında yazan rakamı daha küçük bir harita tercih etmemiz gerekecektir.

Bu konuda en çok yanlışa düşülen nokta ise; paydasında yazan rakam küçük olan bir harita, “küçük ölçekli” bir harita değildir. Tersine büyük ölçekli bir haritadır. Paydasında yazan rakamın küçük olmasına bakarak haritayı küçük ölçekli olarak adlandırmak yanlış bir tanımlamadır. Çünkü paydada yazan rakam, küçüldükçe aslında haritanın ölçeği büyümektedir.

KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR

A) Genel Haritalar: Toplumun büyük kesimi tarafından kullanılan haritalardır.

- Fiziki haritalar, yeryüzünün fiziki yapısını gösteren haritalardır.

- Siyasi (idari) haritalar, ülke ve il sınırlarını gösteren haritalardır.

B) Özel Haritalar: Belirli bir konu için konunun uzmanları tarafından hazırlanmış haritalardır.

- Ulaşım haritaları

- İklim haritaları

- Bitki örtüsü haritaları

- Toprak haritaları

- Nüfus haritaları

- Deprem haritaları

- Maden haritaları

- Askeri haritalar gibi.

HARİTALARDA UZUNLUK VE ALAN HESAPLAMALARI

1. Uzunluk Hesaplamaları

a) Gerçek Uzunluğun Hesaplanması

Gerçek Uzunluk = Harita Uzunluğu x Ölçeğin Paydası

Örnek: İki kent arasındaki uzaklık 1/800 000 ölçekli bir haritada 8 cm. olarak ölçüldüğüne göre bu uzaklık gerçekte kaç km’dir?

GU = HU X ÖP = 8 X 800000 = 6400000 = 64 km.

b) Harita Uzunluğunun Hesaplanması

Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçeğin Paydası

Örnek: İki kent arasındaki uzaklık 50 km’dir. Bu uzaklık 1/500000 ölçekli bir haritada kaç cm. olarak ölçülür?

HU = GU / ÖP 50 km = 5000000 = > 5000000 / 500000 = 10 cm.

c) Harita Ölçeğinin Hesaplanması

Harita Ölçeği = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk

Örnek: Bir haritada iki kent arasındaki uzaklık 10 cm. olarak ölçülmüştür. Bu uzaklık gerçekte 100 km. olduğuna göre, haritanın ölçeği nedir?

Ölçek = HU / GU = 10 /100 km = 10 / 10000000 = 1 / 1000000

2. Alan Hesaplamaları

a) Gerçek Alan Hesaplanması

Gerçek Alan = Harita Alanı x Ölçeğin Paydası²

Örnek: Bir gölün alanı 1 / 600000 ölçekli bir haritada 5 cm² olarak ölçüldüğüne göre, gölün gerçek alanı kaç km²’dir?

GA = HA X ÖP2 = 5 cm2 x (600000 cm)2 = 5 cm2 x 360000000000 cm² = 1800000000000 cm² = 180 km²

b) Harita Alanının Hesaplanması

Harita Alanı = Gerçek Alan / Ölçeğin Paydası²

Örnek: 720 km² lik bir orman 1 / 1200000 ölçekli bir haritada kaç cm² olarak gösterilir?

HA = GA / ÖP2 = 720 km2 / (1200000 cm)2 = 7200000000000 cm² / 1440000000000 cm² = 5 cm²

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ