Türkiye’deki platolar

 DERS KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ! 

Türkiye’deki platolar

Plato, Türkiye’de çok yaygın olarak bulunan yeryüzü şekillerindendir. Peki, plato nasıl oluşur, Türkiye’nin önemli platoları hangileridir? Plato, akarsular tarafından derin vadilerle yarılmış, çevresine göre yüksek kalan düz arazilerdir. Plato ile yayla çoğu zaman birbirinin yerine kullanılsa da plato bir yeryüzü şekli, yayla ise bir yerleşim yeri ismidir.

Yazın hayvan otlatmak için çıkılan dağlık ve ormanlık bölgelerdeki yüksek, düz, otluk yerlere yayla dendiği gibi; dinlenme, tatil yapma gayesiyle çıkılan yüksek yerlere, hatta şehir gibi yerleşim yerlerindeki yüksek kısımlarda bulunan mahallelere bile yayla adı verilir. Türkiye çok sayıda platoya sahip bir ülkedir. Bunun sebebi, 3. jeolojik zaman sonlarına kadar aşınarak düzlük haline gelen yerlerin, 4. zamanın başında kıta oluşumu ile birlikte yükselmesidir. Bu oluşum, düzlüklerin parçalanmasına ve platoların oluşmasına yol açmıştır.

Türkiye’nin en yüksek platosu Erzurum-Kars platosudur. 2000 metreye yakın yüksekliğe sahip olan plato, ülkemizin en önemli otlak ve hayvancılık sahasıdır. İç Anadolu, platoların en yaygın olduğu bölge iken, Doğu Anadolu da en yüksek platolara ev sahipliği yapar.

Oluşumlarına göre platolar

1. Aşındırma Platoları: Yeryüzü akarsular, sel suları, rüzgarlar, buzullar gibi dış kuvvetlerce sürekli olarak aşındırılır. Aşınan arazi parçaları tektonik olaylarla alçalır veya yükselir. Yükselen ve eğimli hale dönüşen yer şekilleri, akarsular tarafından yarılarak, aşındırma platoları oluşur.

2. Tabaka Düzlüğü Platoları: Sert tabakaların varlığına bağlı olarak oluşmuşlardır. Yatay veya az eğimli olan kalın ve sert tabakalar üzerindeki düzlüklerin, çevrelerine göre daha yüksekte olmaları ile akarsular tarafından vadilerle parçalanması sonucu oluşurlar. İç Anadolu’daki Uzunyayla, Obruk, Cihanbeyli ve Haymana platoları bu şekilde oluşmuşlardır.

3. Lav Platoları: Volkanik faaliyetlerle yeryüzüne çıkan akıcı lavların, geniş alanları kaplamasıyla oluşan, yüksekte kalmış düzlüklerin akarsular tarafından yarılarak parçalanması sonucunda oluşmuşlardır. Erzurum, Kars, Ardahan platoları lav platolarıdır.

4. Karstik Platolar: Zemindeki kayaların kalker (kireçtaşı), jips (alçıtaşı) veya kayatuzu gibi kolay eriyebilen kayaçlardan oluştuğu bölgelerde, yüzeydeki sular bu kayaları eriterek düzleştirmektedir. Çevresine göre yüksekte kalmış bu tür karstik araziler, akarsular tarafından yarılarak, karstik platoları oluşturmaktadır. Taşeli platosu, Göksu nehri ve kolları tarafınfan parçalanarak oluşmuş karstik bir parçadır.

Bölge bölge platolar

1. İç Anadolu Bölgesi: En çok plato olan bölgedir. Platolar genellikle Tuz gölünün çevresinde toplanmışlardır. Ortalama yükseltileri 1000 – 1500 metre arasındadır.

Obruk Platosu: Tuz gölü ile Konya ve Ereğli ovaları arasında yer alır. Yapısı genellikle kalkerlidir. Bu nedenle üzerinde içi su dolu karstik erime çukurları olan obruklar yer alır.

Cihanbeyli Platosu: Tuz gölünün batısındadır. Yapısı, kalker, kum taşı ve marnlı tabakalardan oluşur.

Haymana Platosu: Tuz gölünün kuzeybatısındadır. Doğudan Kızılırmak, batıdan ise Sakarya nehrinin kolları tarafından vadilerle parçalanmıştır.

Bozok platosu: Yozgat ile Sivas arasında yer alır. Kızılırmak’ın bir kolu olan Delice Çayı ile Yeşilırmak’ın bir kolu olan Çekerek Çayı tarafından parçalanmıştır.

Uzunyayla Platosu: Kayseri ve Sivas arasında uzanır. Seyhan Nehri’nin kolu olan Zamantı Çayı tarafından oluşturulmuştur.

2. Ege Bölgesi: Bölgenin İç Anadolu’ya doğru sokulan İç-batı Anadolu Bölümünde platolar yer alır. Yükseklikleri 800 ile 1000 metre arasındadır.

Yazıhkaya Platosu: Afyon’un kuzeyindedir. Sakarya Nehri’nin kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur.

Bayat Platosu: Afyon’un kuzeybatısındadır. Sakarya Nehri’nin kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur.

3. Marmara Bölgesi: Bu bölgede İstanbul Boğazı’nın her iki yakasını içine alan Çatalca ve Kocaeli yarımadaları, aşınmalarla düzleşmiş, peneplenleşmiş bir plato görünümündedir.

4.Akdeniz Bölgesi: Orta Toroslarda yer alan Taşeli Platosu, kalker (kireçtaşı) arazi üzerinde oluşmuştur. Tabakalar yatay duruşludur. Platonun oluşumunda karstik olaylar belirleyici olmuştur. Bu plato Göksu Nehri ve kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur.

5.Karadeniz Bölgesi: Platoların en az olduğu bölgedir. Orta Karadeniz’deki Canik Dağlarının üzeri aşınmalarla düzleşmiştir. Plato görünümündedir. Kelkit Çayı ve kolları tarafından parçalanmıştır.

6. Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Bölgenin en önemli platosu, Gaziantep Platosu’dur. Fırat Nehri’nin batısında yer alır. Yüksekliği 800 metredir ve Fırat’ın kolları tarafından parçalanmıştır.

Şanlıurfa Platosu, Fırat Nehri’nin doğusunda yer alır. Fırat Nehri ve kolları tarafından parçalanmıştır.

Mardin Eşiği ve Mazıdağ Platosu, Dicle Nehri ve kollarınca parçalanmıştır.

7. Doğu Anadolu Bölgesi: Platoların en geniş alan kapladığı bölgedir.

Erzurum, Kars ve Ardahan Platoları, bazalt lavların oluşturduğu 1500 – 2000 metre arasındaki yüksek platolardır. Araş ve Kura ırmakları tarafından parçalanmıştır.

Doğu Anadolu’da Allahüekber ve Yalnızçam dağları üzerinde küçük platolar bulunur.

Bölgede, Van Gölü çevresinde ve Kars’ın güney ve doğusunda plato özelliğindeki araziler bulunur.

Platoların özellikleri

-Platolar, ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı yerlerdir. Buralarda çok çeşitli tarım ürünleri yetişmekle birlikte tahıl tarımı ön plandadır. Türkiye’de platolar, tarım alanı olarak kullanılmakla birlikte, çoğu yerde yaz mevsiminde otlak olarak kullanılan geçici yerleşim yerleridir. Bu nedenle bunlara yayla denildiği de olur.

- Yerleşim için çok elverişli yerler değildir. Bu nedenle tenha yerlerdir. Nüfusun en yoğun olduğu plato, Marmara Bölgesi’ndeki Çatalca – Kocaeli platosudur. Ayrıca yükseltisi fazla olan platolarda, iklim yükseltiye bağlı olarak sertleştiği için tarımı zorlaştırır. Bu gibi platolarda en önemli ekonomik faaliyet hayvancılıktır.

-Platolar, dağlarla ovalar arasındaki geçiş alanıdırlar.

-Plato arazileri genellikle basamak şeklindedir.

-Yüksek olduklarından kışların genellikle soğuk ve uzun geçtiği yerlerdir.

Dünyanın en yüksek platosu

Tibet Platosu ya da yerel dildeki adıyla “Çang-Tang” dünyanın en yüksek platosudur.

Çin Halk Cumhuriyeti Tibet Özerk Bölgesi ve Qinghai Eyaleti arasında devasa bir alanı kaplar. Kapladığı alan, 1000 kilometreye 2500 kilometrelik bir yerdir. Ortalama yüksekliği ise 4 bin 500 metreyi bulur.

Dünya’nın en yüksek ve büyük platosu, “Dünya’nın Çatısı” olarak adlandırılır.

 DERS VE ÇALIŞMA KİTABI CEVAPLARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ